De NAVO heeft een tekort aan ijsbrekers, zei NAVO-secretaris-generaal Rutte gisteren in een persmoment met Donald Trump. De Amerikaanse president liet daarop weten dat hij tientallen ijsbrekers wil aanschaffen, die met hun versterkte romp door het ijs kunnen breken.
Volgens Rutte is het Noordpoolgebied in verandering: “China gebruikt er vaarroutes, Rusland is zich aan het herbewapenen.” Welke belangen spelen er in het Noordpoolgebied?
Willem Barentsz
Terwijl de Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem Barentsz in 1596 nog vast kwam te zitten in het poolijs, is de zee langs de noordkust van Siberië nu beter bevaarbaar. Door klimaatverandering neemt de hoeveelheid zee-ijs op de Noordpool af. Dus vinden steeds meer schepen hun weg naar het poolgebied. Volgens de Arctische Raad verdubbelde het aantal gevaren kilometers er in het afgelopen decennium.
Die nieuwe mogelijkheden in het poolgebied leiden nu tot een ijsbrekerwedloop. Zo sloten de VS, Canada en Finland vorig jaar al het ICE-pact. Met behulp van dit Icebreaker Collaboration Effort moeten de VS en bondgenoten uiteindelijk een vloot van zo’n zeventig tot negentig ijsbrekers krijgen.
Slechts één zware ijsbreker
Nu heeft de VS volgens Trump slechts één inzetbare zware ijsbreker. Maria Ackrén legt uit dat ijsbrekers een sleutelrol spelen in de toegang tot het Noordpoolgebied. Ze is analist en verbonden aan de Groenlandse Universiteit in Nuuk. “Het probleem is dat Amerika nu vrijwel geen ijsbrekers heeft. Als je boten wil laten varen in het poolgebied, heb je die ijsbrekers nodig. Ook in de zomer, want dan drijven er nog altijd veel losse ijsschotsen die schepen kunnen beschadigen.”
Rusland besloot daarom al veel eerder om te investeren in ijsbrekers en heeft ongeveer veertig stuks. “Door het smeltende ijs krijgt Rusland een bevaarbare zee langs de kust. Die kustlijn willen ze beschermen”, zegt defensie-specialist Dick Zandee van instituut Clingendael. Hij doelt op de mogelijkheid dat de VS in de toekomst vaker met vliegdekschepen door het Noordpoolgebied zou kunnen varen.
Volgens de defensie-specialist is Rusland, ondanks de oorlog in Oekraïne, inderdaad aan het herbewapenen in het gebied. “Ze bouwen er bijvoorbeeld nieuwe militaire vliegvelden zodat luchtstrijdkrachten het gebied straks beter kunnen verdedigen.”
Op deze kaart zie je de militaire bases van Rusland en de NAVO-landen:
Ook China investeerde de afgelopen jaren in ijsbrekers. Dat land wil vooral de toegang tot de noordelijke zeeroute veiligstellen, zegt Zandee. Die route tussen China en Europa is tien dagen sneller dan het traject via het Suezkanaal. Volgens Zandee wil China daarom zelf ervaring opbouwen in het Noordpoolgebied. “Overal zetten ze handelskantoren op, zodat ze zeker zijn dat China voet aan wal heeft. Ze hebben een strategische agenda gericht op de lange termijn.”
Zo publiceerde China in 2018 een Arctisch beleid, waarin het zichzelf een near-Arctic-state noemde. China ligt zo’n 1500 kilometer van de poolcirkel. In 2013 kreeg het de status van observator in de Arctische Raad. Ook Nederland heeft die status.
Rol van Nederland
Nederland heeft ook een Polaire Strategie. En omdat de huidige dit jaar afloopt, wordt er gewerkt aan een nieuwe. In het document staat hoe de Nederlandse overheid denkt over klimaat, economie en wetenschappelijk onderzoek in het Noordpoolgebied. Hoewel geopolitiek in de afgelopen decennia een grotere rol is gaan spelen in die strategie, verwacht Zandee niet dat Nederland een grote maritieme bijdrage zal leveren in het Noordpoolgebied.
“Het Korps Mariniers oefent in Noorwegen, maar onze fregatten zijn al nodig op de Atlantische Oceaan en in het Caribisch gebied”, zegt Zandee. “Daarnaast zijn de wanden van onze schepen niet dik genoeg om goed tegen ijsschotsen te kunnen.”
In het gesprek tussen Trump en Rutte kwam ook de Amerikaanse wens om Groenland te annexeren opnieuw voorbij. Volgens Trump zou Rutte als secretaris-generaal van de NAVO een cruciale rol kunnen spelen in de overname van Groenland. Rutte zei de NAVO daar niet in te willen betrekken. Trump aast al langer op Groenland. Tijdens zijn eerste termijn liet hij er een nieuw Amerikaans consulaat openen. Volgens Ackrén is het een duidelijk signaal dat de VS zijn invloed in het gebied wil vergroten.
Eerder maakten we deze video over de Amerikaanse interesse in Groenland: