De inlichtingendiensten AIVD en MIVD hebben vorig jaar weer meer gebruik gemaakt van hun bijzondere bevoegdheden om in het geheim informatie te vergaren dan een jaar eerder. Die stijging komt volgens de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) door internationale spanningen, zoals de oorlog in Oekraïne en de Gazastrook. Het gaat bijvoorbeeld om telefoons afluisteren, camera’s plaatsen of internetverkeer aftappen.
In 2024 kreeg de TIB 4445 verzoeken van de twee diensten, schrijft de toezichthouder in het jaarverslag dat in handen is van persbureau ANP. Dat is een stijging van 30 procent ten opzichte van een jaar eerder. In 2023 steeg het aantal aanvragen met bijna 17 procent.
“Geopolitiek gezien is in 2024 veel gebeurd”, schrijft de TIB. De oorlog in Oekraïne en in het Midden-Oosten en de “toenemende dreiging” uit China en Rusland worden genoemd.
Inbreuk op grondrechten
Elke keer dat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) gebruik willen maken van hun bijzonder bevoegdheden moeten ze toestemming vragen aan de TIB. Die beoordeelt dan of het verzoek rechtmatig is.
De bijzondere bevoegdheden zijn een inbreuk op de grondrechten, schrijft de TIB. Maar volgens de toezichthouder is dat soms nodig “om de nationale veiligheid te beschermen tegen terrorisme, cyberdreiging, spionage, criminele ondermijning of bedreiging van onze economische veiligheid”.
De inlichtingendiensten krijgen bijna altijd toestemming. In 2024 werd 4 procent van de verzoeken afgekeurd. Dat is vergelijkbaar met een jaar eerder.
Zorgen over AIVD
De TIB en de andere toezichthouder, de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD), uitten vorige week hun zorgen over het werk van de AIVD. Volgens de twee toezichthouders houdt de AIVD zich soms bezig met taken die niet bij de inlichtingendienst horen.
In Nederland zijn de politie, de FIOD, de Rijksrecherche en de Koninklijke Marechaussee verantwoordelijk voor opsporing, en de AIVD is verantwoordelijk voor inlichtingen. Maar volgens de toezichthouders worden opsporing en inlichtingen steeds meer vermengd. Het komt bijvoorbeeld steeds vaker voor dat de AIVD iemand wil onderzoeken die geen criminele activiteiten uitvoert die een bedreiging zijn voor de nationale veiligheid.
De CTIVD toetst achteraf of de AIVD en MIVD zich houden aan de wet. De toezichthouder kan daarbij meer de diepte ingaan omdat het zelfstandig toegang heeft tot de systemen van de inlichtingendiensten.