“Zie je die kleinste brokjes?” Langs een landweg even ten oosten van Napels wijst Alessandro Cannavacciuolo op een strook aarde die eruitziet als een begroeide berm, zo’n anderhalve meter hoog. “Maar dit is asbest, vermengd met andere soorten industrieel afval. Het ligt er al enkele maanden.”
Rustig wandelen is het met Cannavacciuolo bepaald niet. Onafgebroken wordt hij gebeld door media, scholen, buurtbewoners. Enkele weken geleden heeft de activist immers iets voor elkaar gekregen wat niemand nog was gelukt.
In een rechtszaak die hij was begonnen oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat Italië in deze regio jarenlang het recht op leven van zo’n drie miljoen burgers heeft geschonden. “Eindelijk”, verzucht hij. Zijn strijd tegen de staat duurt al jaren.
Land van vuur
Cannavacciuolo, de 36-jarige zoon uit een lokale boerenfamilie, groeide op met de vervuiling. Al sinds de jaren 90 verdient de camorra, de Napolitaanse maffia, goud geld aan afval.
Bedrijven betalen hen om het te verwerken, maar eigenlijk dumpen ze het gewoon her en der op braakliggend terrein om het later te verbranden. Terra dei fuochi heet de regio in de Italiaanse volksmond: land van vuur.
De schadelijke gevolgen van de afvalverbrandingen voor bewoners zijn de afgelopen jaren uitgebreid vastgesteld. Onder de ruwweg drie miljoen inwoners van de regio komen verschillende vormen van kanker significant vaker voor dan in de rest van Italië, sommige wel 30 procent meer. Borstkanker bijvoorbeeld, maar ook hersentumoren bij kinderen.
“Vorige maand zijn er acht kinderen overleden”, vertelt Marzia Caccioppoli (49). “Ik begeleid op dit moment nog verschillende andere gezinnen.” Zelf verloor ze twaalf jaar geleden haar 9-jarige zoon Antonio aan een agressieve hersentumor. Sindsdien zet ze zich in voor families die hetzelfde meemaken.
Van de overheid verwacht ze daarbij geen hulp. “Door de jaren heen zijn wij moeders uitgelachen”, vertelt Caccioppoli. “We werden voor gek verklaard. Een minister suggereerde zelfs dat we onze kinderen ongezond te eten gaven, terwijl deze regio juist de bakermat is van het gezonde, mediterrane dieet.”
Staat wist ervan
Toch weet de Italiaanse staat al lang welk gevaar inwoners van het ‘land van vuur’ lopen, stelt het Hof in Straatsburg in zijn uitspraak. Al eind jaren 90 had een spijtoptant van de camorra het Openbaar Ministerie over de afvaldumpingen verteld. Maar omdat de verslagen van die gesprekken onder het staatsgeheim vielen, kregen inwoners pas veel later te horen wat er speelde.
“De staat heeft ons niet de mogelijkheid gegeven om onze kinderen te redden”, verzucht Caccioppoli. De muren van haar piepkleine appartement hangen vol met foto’s van haar overleden zoon, haar enige kind. In de hoek van de kamer staat nog steeds zijn elektrische kindergitaar.
Op zoek naar gerechtigheid was Caccioppoli een van de tientallen burgers en organisaties die zich aansloten bij de zaak die Cannavacciuolo in Straatsburg aanspande.
“Het proces daar heeft lang geduurd, maar de uitspraak is glashelder”, stelt advocaat Valeria Centonze. Niet alleen moet precies in kaart worden gebracht welke gebieden zijn vervuild, zodat inwoners weten welk risico ze lopen door er te wonen, ook moet de Italiaanse staat met een plan komen om de illegale afvaldumpingen aan banden te leggen.
Gebeurt dat niet, dan volgen er herstelbetalingen aan slachtoffers. “Het Hof wil de regering stimuleren om het geld uit te geven aan structurele verbetering, in plaats van aan individuele betalingen”, legt Centonze uit.
Bestuur te zwak
Kan zo’n uitspraak uit Straatsburg een einde maken aan een praktijk die al 30 jaar bekend is? “Alleen als de staat echt de wil gaat tonen om het op te lossen”, denkt Caccioppoli. Tot nu toe heeft ze daar nog weinig van gemerkt.
Ook toen er steeds meer bewijs kwam van de misstanden in de regio, bleef de regering in Rome voor een oplossing wijzen naar het lokale bestuur, dat formeel over afvalverwerking gaat. Dat bestuur bleek echter te zwak, en in sommige gevallen te nauw verweven met de camorra, om iets aan de situatie te kunnen veranderen.
“Alleen de regering in Rome heeft de bevoegdheden en de middelen om dit te doen”, stelt activist Cannavacciuolo. Een overwinning wil hij de uitspraak niet noemen. “We krijgen er de doden niet mee terug.”
Maar, zegt hij, een duwtje in de rug is het wel voor iedereen die in deze regio vecht tegen de maffiose afvaldumpingen. “We willen hier ook in de toekomst blijven wonen.”