Met honderden miljarden aan investeringen in defensie willen EU-landen zich ‘herbewapenen’. Rusland wordt expliciet genoemd als grootste dreiging. Russische cyberaanvallen en sabotageacties in Europa laten zien dat er al een schaduwoorlog woedt. Toch zijn experts verdeeld over de vraag hoe groot de Russische dreiging nu precies is voor Europese NAVO-landen.
Ruslandkenner Mark Galeotti, verbonden aan diverse internationale denktanks, benadrukt dat we niet in het hoofd van president Poetin kunnen kijken. “Sommige mensen zeggen vol overtuiging dat hij de NAVO wil aanvallen en de Sovjet-Unie wil herstellen, maar dat weten we simpelweg niet.”
Galeotti heeft het idee dat er vanuit de NAVO en de EU te alarmistisch wordt gesproken over de militaire dreiging van Rusland. “Het Russische gevaar zit hem vooral in de sabotage, inmenging en aanslagen. Daar gaan meer tanks niet tegen helpen.” Wel vindt hij, net als de andere deskundigen die voor dit artikel zijn benaderd, dat Europa zijn veiligheid beter moet organiseren, zonder te leunen op de VS.
Los van de verwoesting en het leed in Oekraïne heeft Poetins invasie ook het Russische leger zwaar aangetast. Honderdduizenden doden en gewonden, en duizenden verwoeste tanks zijn niet zomaar te vervangen. Ook niet met enorm verhoogde defensiebudgetten en een oorlogsindustrie die op volle toeren draait.
Galeotti: “Ik denk dat het zeker acht jaar duurt voordat het leger weer op kracht is en in die tijd zal de NAVO ook zichzelf versterken. Zelfs als je teruggaat tot de Russische capaciteit van voor de invasie van 2022: zou Poetin echt de sterkste militaire alliantie ter wereld aanvallen?” Hij acht dat onwaarschijnlijk, omdat Rusland meer te verliezen dan te winnen heeft.
In deze special kun je zelf vergelijken hoe het Russische leger en NAVO-strijdmachten zich op papier tot elkaar verhouden:
Daarentegen ziet oud-luchtmachtofficier en defensie-expert Patrick Bolder wel degelijk een groot militair risico voor de NAVO binnen enkele jaren. Hij verwijst naar waarschuwingen van onder meer Deense en Duitse inlichtingendiensten dat Rusland binnen vijf jaar klaar kan zijn om een NAVO-lidstaat binnen te vallen.
“Het is maar de vraag hoe sterk artikel 5 van de NAVO nog is”, refereert Bolder aan de komst van president Trump naar het Witte Huis. Europese bondgenoten vrezen dat de VS zijn militairen zal weghalen uit Europa en dat er niet meer gerekend kan worden op nucleaire rugdekking vanuit Washington.
Afschrikking valt weg
“Als dat wegvalt, dan is een heel belangrijk stuk afschrikking weg. Het risico is dan groot dat Poetin zijn invloed in Europa verder uitbreidt, zoals hij al deed met de invallen in Georgië en Oekraïne.” Een Russische aanval op de Baltische staten om de eenheid van Europa te testen, is volgens Bolder op termijn een realistisch scenario.
We kunnen het ons niet veroorloven zo’n risico te nemen, meent Bolder. “Afschrikking heeft NAVO-landen al bijna tachtig jaar veilig gehouden.”
Emotie
Hoogleraar internationale politiek Tom Sauer (Universiteit Antwerpen) kijkt er anders naar. De retoriek vanuit de EU over Rusland is “te emotioneel en te weinig rationeel”, vindt hij. “Veel mensen in Nederland en België schrikken ervan en kunnen denken dat de Derde Wereldoorlog aanstaande is.”
Sauer stelt dat Rusland de intentie noch de capaciteit heeft EU-landen aan te vallen. “Kijk naar de defensiebudgetten. Zelfs zonder de VS geven NAVO-landen vier keer zo veel uit als Rusland.” Al die miljarden moeten volgens hem efficiënter worden gebruikt en EU-landen moeten nauwer samenwerken.
“Ik ben het ermee eens dat wij onze veiligheid en defensie als Europa in eigen hand moeten nemen. Los van de Russen of Amerikanen”, zegt Sauer, ook verbonden aan vredesorganisatie Pax Christi Vlaanderen. Maar hij stelt dat Europa niets doet om de onderliggende oorzaak van de oorlog in Oekraïne op te lossen.
Sauer vindt, net als bijvoorbeeld de Amerikaanse politicoloog John Mearsheimer en andere experts, dat de Russische vrees voor uitbreiding van de NAVO serieus moet worden genomen. “Het is geen vredesorganisatie maar een militair bondgenootschap, gericht tegen een externe vijand.”
Hoe moreel verwerpelijk het ook is na de bloedige inval in Oekraïne, met Rusland als kernmacht en regionale grootmacht, moeten er volgens Sauer uiteindelijk wel afspraken gemaakt worden over deze veiligheidszorgen. Dit standpunt is zeer omstreden voor Kyiv en zijn bondgenoten.
Ook Bolder vindt de redenering kwalijk en onzinnig. Volgens hem heeft Rusland het NAVO-uitbreidingsargument slechts als excuus gebruikt om Oekraïne binnen te vallen. “En laten we niet vergeten dat de NAVO een verdedigend bondgenootschap is.”
Tientallen aanslagen
Feit is dat Rusland nu al een campagne van desinformatie en sabotage voert in Europese landen. Denktank CSIS registreerde bijvoorbeeld 34 aanslagen op kritieke infrastructuur, zeekabels en transportdoelwitten in 2024 die worden toegeschreven aan Rusland.
“Poetin wil dat Europa pijn voelt voor de steun aan Oekraïne”, zegt Galeotti. “Wat hem betreft zijn Europeanen en Rusland al met elkaar in oorlog.” Toch lijkt Moskou volgens de Ruslandkenner de aanslagen en sabotageacties enigszins beperkt te houden. “We zien niets dat een artikel-5-reactie zou rechtvaardigen, maar er is altijd risico op een al dan niet bedoelde escalatie.”