Twee schilderijen uit de collectie van het Mauritshuis blijken geen echte Rembrandt te zijn. Over een derde werk is geen uitsluitsel te geven, blijkt na onderzoek door het Haagse museum.
Het Mauritshuis heeft een van de grootste Rembrandtcollecties ter wereld. Van elf werken staat vast dat ze van de hand van Rembrandt zijn. Maar over zeven andere stukken bestaat twijfel of werd zelfs al gezegd dat ze niet door hem gemaakt zijn.
Van de werken waarover twijfel is, zijn Portret van Rembrandt met ringkraag, Studie van een oude man en Tronie van een oude man nog eens grondig onderzocht. Door de nieuwste technieken kon worden vastgesteld dat de eerste twee werken geen echte Rembrandts zijn. Maar bij de laatste, De tronie van een oude man, blijft dat onduidelijk.
De onderzoekers durven wel met zekerheid te zeggen dat alle drie de werken uit het atelier van Rembrandt komen, doordat ze bijvoorbeeld gekeken hebben op wat voor hout het geschilderd is.
“Aan de zijkant van de werken kun je de jaarringen tellen. Die hebben een heel eigen patroon, een soort vingerafdruk. En dat komt overeen met werken die zonder twijfel aan Rembrandt zijn toe te schrijven”, zegt Carol Pottasch, onderzoeker en restaurator van het Mauritshuis.
De werken kunnen door een leerling of medewerker van Rembrandt zijn gemaakt. “Het geeft een goed inkijkje in hoe zijn atelier functioneerde en hoe hij lesgaf”, zegt Pottasch. Zo is dankzij speciale onderzoekstechnieken op Studie van een oude man langs de kin een correctielijn te zien. “Dat is echt een typische hoekige vorm van Rembrandts hand. Net alsof hij tegen zijn leerling heeft gezegd: ‘nee, dat moet je zo doen’.”
Houtworm
Over het Portret van Rembrandt met ringkraag was rond de eeuwwisseling eigenlijk al duidelijk dat het om een kopie ging. Een museum in Neurenberg had namelijk exact hetzelfde werk. Door infraroodtechnieken bleek dat op de versie van het Mauritshuis potloodlijnen waarneembaar zijn. Maar Rembrandt zou nooit eerst schetsen en dan het werk afmaken.
Vandaar dat toen al aangenomen werd dat dit werk van een leerling van hem moet zijn. Om het zekere voor het onzekere te nemen, is het nu nog een keer onderzocht en ook gerestaureerd.
Het was sowieso de bedoeling om de drie onderzochte werken te restaureren. Bij de Studie van een oude man is dat ook gelukt. Maar de Tronie van een oude man was te kwetsbaar om te herstellen. “Door de jaren heen heeft daar mogelijk houtworm in gezeten. Waarschijnlijk hebben ze dat proberen op te lossen door erover heen te verven. Zelfs met de nieuwste methodes krijgen we dat werk niet zoals het was”, zegt Pottasch.
Het lukt dus ook niet om vast te stellen of het een echte Rembrandt is of niet. “Het kanten kraagje is veel grover geschilderd dan we van hem gewend zijn. Net als de felrode accenten bij zijn linkeroor en -oog.”
Aan de andere kant is het hoofd wel weer “heel typisch Rembrandt”. Het kan volgens Pottasch ook nog dat er twee handen aan hebben gewerkt. “Dat Rembrandt zei: ik doe het gezicht wel, maak jij het dan maar af.”
Altijd te zien
De laatste twee werken zijn aan het eind van de 19de eeuw aangekocht door Abraham Bredius. Hij was in die tijd directeur van het Mauritshuis en was een van de belangrijkste Rembrandtexperts.
Het Mauritshuis heeft een aantal van de mooiste Rembrandts uit de collectie aan hem te danken. Bredius kocht ze met zijn eigen geld en na zijn overlijden liet hij ze na aan het Mauritshuis. Hij stelde wel de strikte voorwaarde dat alle werken altijd te zien moesten zijn.
Erfgenamen van Bredius kwamen erachter dat aan die voorwaarde niet is voldaan. Zij eisen alle kunstwerken nu terug van het museum. Die zaak loopt nog en zolang dat zo is, wil het Mauritshuis er niets over zeggen.
Volgens het Mauritshuis staat het onderzoek naar de authenticiteit van deze werken hier los van en loopt dat al vijf jaar. Het museum zegt wel dat het topwerken zijn.
“Wie het ook geschilderd heeft: ze komen prachtig uit de verf, zeker nu ze gerestaureerd zijn.” De drie onderzochte schilderijen zijn tot half juli in het Mauritshuis te zien.