De Portugese drugsaanpak werd jarenlang gezien als een van de beste ter wereld. In 2001 geïntroduceerd om de wijdverbreide drugsverslaving aan te pakken, wierp de wet direct zijn vruchten af. Maar bijna 25 jaar later zijn de regels toe aan vernieuwing, om de scheurtjes te dichten. Want op de straten van grote steden zoals Lissabon is het drugsgebruik weer steeds meer zichtbaar.
Een groep toeristen stopt in Mouraria om bij het kruispunt het iconische gele trammetje voor te laten gaan, waarna ze met hun rolkoffertjes de weg richting hun Airbnb vervolgen. Nietsvermoedend lopen ze langs een jongeman in joggingpak op de hoek van de straat. Die draait zich om en roept iets naar twee andere mannen die verderop in de straat staan te smoezen.
“Maak alleen foto’s van de straat, maar niet van de mensen”, roepen de mannen zenuwachtig als iemand een foto van de kleurrijke straat neemt. Waarschijnlijk willen ze niet worden vastgelegd tijdens het dealen van drugs. Want dat wordt hier openlijk gedaan. Op een plein iets verderop zetten verslaafden bij de ingang van een parkeergarage openlijk een shot heroïne.
Verhuur aan toeristen
“Toen ik hier voor de coronacrisis kwam wonen, was het een hele levendige en diverse buurt”, vertelt buurtbewoner Bruno. Maar sinds de pandemie heeft hij het achteruit zien gaan. “Er zijn veel meer daklozen, criminaliteit en ook openlijk drugsgebruik.” Hij noemt het drugsgebruik een oorzaak en een gevolg van de problemen.
Want volgens hem is de wijk door verhuur aan toeristen voor velen onbetaalbaar geworden, wat tot sociale problemen leidt, wat drugsgebruik dan weer in de hand werkt. En dat ziet ook een van de grondleggers van de Portugese drugsaanpak, João Goulão. “Tegenwoordig is er veel meer zichtbaarheid van drugsgebruikers en sociale kwetsbaarheid in de openbare ruimte”, zegt de arts.
“Er is geen bewijs voor een significante toename van het aantal drugsgebruikers, maar diegene die dat wel doen zijn zeer kwetsbaar.” Dat hangt dus volgens hem samen met sociale problemen zoals een gebruik aan betaalbare huisvesting en werkgelegenheid. Maar Goulão noemt ook het drugsgebruik van de migratiepopulatie. “Zij zijn erg kwetsbaar en in sommige gevallen slecht geïntegreerd in onze samenleving”, legt hij uit.
Een andere oorzaak van de scheuren in het beleid is de snelle toename van nieuwe soorten vooral synthetische drugs, zogeheten designerdrugs. De wet is ooit ontworpen om het heroïnegebruik aan te pakken.
Voor al die aanpassingen, weet Goulão, is meer geld nodig. Want niet alleen moeten de gebruikers en verslaafden worden geholpen, vindt hij; ook moet de politie meer middelen krijgen om de drugshandel aan te pakken.
Dus zou de politiek het prioriteit moeten geven en meer moeten investeren. Al zou daar eerst een nieuwe regering voor moeten komen, want na de val van het vorige kabinet, begin dit jaar, zijn in mei nieuwe verkiezingen gepland.
Ondertussen worden de problemen in grote steden wel groter. Tussen 2019 en 2023 bijvoorbeeld is het aantal mensen dat in Lissabon overleed aan een overdosis verdubbeld. In Mouraria sloot een buurtcentrum onlangs een speciale kamer waar men veilig drugs kon gebruiken. Ze konden de drukte niet aan.
Grondlegger Goulão denkt dat met kleine aanpassingen de resultaten weer beter zullen worden. Hij gelooft nog heilig in zijn aanpak. “Mensen die verslaafd zijn, lijden aan een ziekte die hetzelfde respect verdient als andere ziekten en als zodanig behandeld moet worden. In Portugal hebben we een motto: we pakken de ziekte aan, niet de patiënten.”