Nu Franciscus is overleden, wordt hij van veel kanten geloofd en geprezen. Politici van alle kleuren schilderen hem af als ‘hun’ paus. Neem de Italiaanse premier Giorgia Meloni die, tijdens een zitting van het parlement om Franciscus te gedenken, lang uitweidde over haar uitstekende persoonlijke relatie met hem.
Ze bedankte de paus uitvoerig voor al zijn goede raadgevingen. Op sommige punten waren er inderdaad overeenkomsten tussen de ideeën van Meloni en Franciscus, bijvoorbeeld over het steeds verder dalende geboortecijfer in Italië en wat daaraan gedaan moet worden.
Maar in haar lofrede sprak Meloni niet over de kritische houding van de paus tegenover haar strenge migratiebeleid. De Italiaanse regering wil migranten naar centra in Albanië overbrengen om hen van daaruit te repatriëren. Franciscus hamerde er voortdurend op dat migranten verwelkomd moeten worden, zodat ze integreren in de samenleving.
Woorden die ook tegen Donald Trump waren gericht. Al in 2016 antwoordde de paus op een vraag over Trump, die toen voor het eerst presidentskandidaat was: “Een persoon die overal muren wil bouwen en geen bruggen, is geen christen.”
Afgelopen februari nog veroordeelde hij in een brief aan de Amerikaanse bisschoppen de massadeportaties van illegale migranten door de huidige regering-Trump. De relatie tussen president en paus was allesbehalve hartelijk.
Ook het bezoek van vicepresident JD Vance afgelopen weekend, de laatste politicus die Franciscus heeft ontmoet, kon de veren niet gladstrijken.
Geen blad voor de mond
Franciscus was een paus die krachtige standpunten innam. Kardinaal-staatsecretaris Pietro Parolin, eerste minister en tevens hoofd van de Vaticaanse diplomatie, zal meerdere malen met kromme tenen hebben geluisterd naar de uitspraken van zijn paus.
Die liet zich vaak gaan op de traditionele persconferenties op de terugvluchten van zijn reizen. Veel toehoorders waren geschokt toen Franciscus in 2015, kort na de dodelijke aanslag op de redactie van het Franse satirische blad Charlie Hebdo, op felle toon opmerkte: “Wanneer een vriend mijn moeder beledigt, kan hij een dreun verwachten.”
Ook Franciscus’ gewoonte om artsen die abortus uitvoeren “huurmoordenaars” te noemen en “genderideologie” als “het vreselijkste gevaar van onze tijd” te bestempelen, strookte bij velen niet met het positieve en warme beeld dat Franciscus opriep.
Vredesdiplomatie
Nog ingewikkelder werd het wanneer de paus probeerde te bemiddelen tussen strijdende partijen in grote conflicten. Het Vaticaan heeft een goede reputatie op het gebied van schaduwdiplomatie, het bevorderen van onderhandelingen achter de schermen.
Maar Franciscus gooide soms de eigen glazen in bij de zorgvuldige pogingen van zijn diplomaten om hem als vredespaus te presenteren. Zo waren de Oekraïners ontstemd omdat de paus de naam van de Russische president Poetin niet wilde noemen als agressor en hij Oekraïne leek op te roepen om zich over te geven.
Op hun beurt reageerden de Russen gepikeerd toen de paus de orthodoxe patriarch van Moskou “Poetins misdienaar” noemde. Het incident was ook allerminst bevorderlijk voor de relatie tussen de Rooms-Katholieke en de Russisch-Orthodoxe Kerk.
Het Vaticaan en Israël
Maar het grootste pijnpunt zit op dit moment in de totaal verstoorde relatie met Israël. Vanwege de antisemitische elementen in het verleden van de Rooms-Katholieke Kerk is die toch al zeer kwetsbaar.
Niet voor niets spreken de Vaticaanse media liever over het Heilige Land, in een poging om Israël noch de Palestijnse Autoriteit op de tenen te trappen. Ieder pauselijk woord wordt gewogen, en dat weten ze in Rome maar al te goed.
Hoewel Franciscus herhaaldelijk families van gijzelaars heeft ontvangen en de gruwelen van 7 oktober 2023 hard veroordeelde, is hij in de loop der tijd steeds kritischer geworden over de acties van Israël in Gaza. In het voorwoord van een boek suggereerde hij dat de internationale gemeenschap een onderzoek zou moeten beginnen om uit te zoeken of in Gaza sprake is van genocide.
Na Franciscus’ overlijden stuurde premier Netanyahu pas na drie dagen een officiële condoleance. Israël zal morgen tijdens de uitvaart alleen vertegenwoordigd worden door de ambassadeur bij het Vaticaan.
In de publieke opinie zullen sommigen misschien de openhartigheid van de paus waarderen, zijn soms boude uitspraken hebben de eeuwenoude neutrale positie van het Vaticaan geen goed gedaan. Het is denkbaar dat de kardinalen dat in gedachten zullen houden bij het kiezen van zijn opvolger. In deze tijd van grote internationale onzekerheid zullen ze mogelijk uitkijken naar een iets diplomatiekere paus.