Een hap van een half miljard euro uit het klimaatfonds om de energiebelasting te verlagen: het is een van de maatregelen uit het pakket van minister Hermans van Klimaat en Groene Groei. Dat is onwenselijk, zeggen deskundigen. Maar het is zeker niet de eerste keer dat klimaatgeld voor een ander doel gebruikt wordt.
Het plan om de belasting voor huishoudens op aardgas in 2026, 2027 en 2028 per jaar iets te verlagen, verbaast hoogleraar in belastingen en subsidies Herman Vollebergh (Universiteit Tilburg). “Als je de belasting op aardgas verlaagt, stimuleer je in feite om weer te gaan stoken. Daar lijkt me het klimaatfonds niet voor bedoeld.”
Het kabinet kan dit juridisch wel doen, omdat het klimaatfonds een soort reservering is van geld waarover het later kan beslissen. Het fonds bevatte vorig jaar na Prinsjesdag nog 26 miljard euro, waarvan zo’n 11 miljard al was toegekend en 15 miljard nog niet. Van die 15 miljard is het merendeel gereserveerd voor de ontwikkeling van kerncentrales. Nu is dus een half miljard aan de gasbelasting van huishoudens beloofd.
Groene subsidie voor fossiele subsidie
Een ander voorbeeld is de IKC, oftewel de indirecte kostencompensatie. Dat is een fossiele subsidie voor bedrijven die veel stroom gebruiken. Deze blijkt vorig jaar te zijn betaald uit een pot die expliciet bedoeld is voor groene projecten.
De IKC-regeling werkt als volgt: energiecentrales gebruiken fossiele brandstoffen om elektriciteit op te wekken. Daarvoor moeten ze speciale CO2-rechten kopen, wat ze doorberekenen in hun prijs. De volgende in de keten, stroomslurpers als chemie- of papierbedrijven, hebben hierdoor een hogere energierekening. Voor deze ‘indirecte kosten’ konden bedrijven compensatie krijgen.
Omdat het vorige kabinet de ‘vervuiler wilde laten betalen’, werd deze regeling in 2023 afgeschaft. Maar deze week werd bekend dat hij vanaf 2026 weer wordt afgestoft, een wens van de industrie. Andere EU-landen hebben ook zo’n regeling en zo ontstaat er een gelijker speelveld. Vorig jaar, in een van de tussenjaren dat de IKC-regeling er niet was, besloot toenmalig demissionair minister Adriaansens dat de industrie toch met terugwerkende geld kon aanvragen over 2023.
Alleen was de begroting al rond en moest ergens geld worden gevonden. Dat werd eenmalig gedaan in de pot van de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie, kortweg de SDE++. Bedoeld voor bedrijven die groene energie opwekken en CO2-uitstoot verminderen, zoals projecten met zonnepanelen of aardwarmte.
Destijds werd dit nauwelijks opgemerkt, maar experts reageren verbolgen op vragen van de NOS. “Dit is absoluut niet waar deze groene subsidieregeling voor bedoeld is”, zegt Rens van Tilburg, expert klimaatfinanciën verbonden aan het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit. “De miljarden van de SDE++-pot hebben een heel duidelijk doel: CO2 verminderen om daarmee de klimaatdoelen te halen. Omdat de IKC juist het tegenovergestelde effect heeft, zou dat niet uit deze pot betaald mogen worden.”
Ook belastingexpert Vollebergh vindt dit raar: “Er spelen wel meer discussies over wat er vanuit de SDE++ mag worden betaald, maar dit is heel duidelijk: hier was het echt niet voor bedoeld want dit houdt de status quo in stand. De hogere kosten moeten bedrijven prikkelen tot verduurzamen, maar als je die hogere kosten compenseert valt de prikkel weg.” Vanaf volgend jaar wordt deze IKC-regeling van honderden miljoenen overigens uit het klimaatfonds betaald, ook daar zetten critici vraagtekens bij.
Zijn CO2-opslag en kernenergie groen?
Die ‘meer discussies’ waar Vollebergh op doelt, zijn wat minder duidelijk en de meningen daarover zijn sterk verdeeld. Zoals aan projecten voor CO2-opslag die vanuit de groene SDE++-pot worden betaald. Vollebergh: “Dat leidt enerzijds tot minder CO2 in de atmosfeer, maar critici stellen dat dit ervoor zorgt dat bedrijven niet geprikkeld worden minder uit te stoten, omdat je het toch wel onder de grond kunt opslaan.”
Ook over kernenergie is lang gediscussieerd of dat uit het klimaatfonds kon worden betaald. Die discussie heeft de Europese Unie uiteindelijk beslecht: dat kon.
Van Tilburg heeft nog een Europees voorbeeld. “Uit het Europese Sociaal Klimaatfonds, dat volgend jaar ingaat, kunnen landen geld aanvragen om de armste huishoudens te ondersteunen in hun energiekosten. Nu lag er bij de consultatie een voorstel dat er uit dat fonds ook subsidies voor elektrische auto’s kunnen worden betaald, waar juist de rijkere huishoudens van profiteren. Daar is het wat mij betreft niet voor bedoeld.”