“Israël verhongert, vermoordt en verdrijft Palestijnen, en blokkeert tegelijkertijd humanitaire organisaties die hun levens proberen te redden.” Met die woorden opende de Palestijnse ambassadeur in Nederland Ammar Hijazi vandaag een week van hoorzittingen in het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag. De hoorzittingen gaan over de verplichtingen die Israël heeft ten aanzien van de VN en de Palestijnen.
Israël besloot eind vorig jaar de samenwerking met VN-hulporganisatie UNRWA stop te zetten. Ook blokkeert het land sinds 2 maart alle noodhulp aan Gaza die via de VN uitgedeeld zou moeten worden. Daarom wil de Algemene Vergadering van de VN duidelijkheid over Israëls verplichtingen als VN-lidstaat en heeft het orgaan de zaak aanhangig gemaakt bij het ICJ.
Advocaten uit meer dan veertig landen en vier internationale organisaties verdedigen deze week de claim dat Israël die verplichtingen niet nakomt. De juridische claim wordt ondersteund door meer dan 1500 stukken documentatie, waaronder verslagen van de VN-Veiligheidsraad, de Algemene Vergadering en andere VN-agentschappen.
Indirect bindend advies
Het hof hoort deze week de juridische overwegingen aan en komt dan over een aantal maanden met een advies. Dat advies is niet direct bindend, maar: “De kwestie wordt getoetst aan de regels van het hof en die regels zijn wél bindend, dus indirect is het toch een bindend advies”, zegt Larissa van den Herik, hoogleraar internationaal recht aan de Universiteit Leiden, in het NOS Radio 1 Journaal.
“Israël heeft het verdrag van immuniteit – waar het hier over gaat – getekend en daarmee heeft het zich gecommitteerd om dit soort adviezen wel uit te voeren. Of het dat doet is een tweede.” Het verdrag waar Van den Herik naar verwijst, betekent dat de VN en haar medewerkers in elk land vrij zijn van bepaalde wetten en regels, zodat ze zo goed mogelijk hun werk kunnen doen.
‘VN is antisemitisch orgaan’
Israël heeft ervoor gekozen zelf niet bij de hoorzittingen aanwezig te zijn om zich te verdedigen. De minister van Buitenlandse Zaken, Gideon Sa’ar, schrijft in een statement dat Israël “niet aan dit circus zal meedoen. De VN en UNRWA zouden vandaag terecht moeten staan. De VN is een verrot, anti-Israëlisch en antisemitisch orgaan geworden.”
Naar verwachting zullen Hongarije en de VS Israël verdedigen tijdens de hoorzittingen. Deze twee landen stemden tegen de adviesaanvraag in december. Nederland en 136 andere landen stemden voor.
Waarom is er een UNRWA-verbod?
De aanleiding voor de adviesaanvraag was het Israëlische verbod op VN-hulporganisatie UNRWA. De organisatie werd in 1949 opgericht om de honderdduizenden Palestijnse vluchtelingen te helpen die bij de oprichting van Israël in 1948 waren verdreven.
Nog altijd helpt de organisatie de Palestijnen. In Gaza regelt UNRWA voedsel, onderwijs en medische zorg. Daarnaast heeft het een enorme infrastructuur waarin het ook de samenwerking tussen verschillende hulporganisaties coördineert. Volgens deskundigen is geen enkele organisatie in het gebied in staat om die taken over te nemen.
Israël beschuldigt de organisatie onder meer van banden met Hamas, maar deelt geen onafhankelijk bewijs om die beschuldigingen mee te ondersteunen. “Dit is een voortvloeisel van een jarenlange haatcampagne door Israël en extreemrechtse organisaties tegen UNRWA”, zegt Midden-Oostenexpert Brigitte Herremans.
Dat het Israëlische besluit rondom UNRWA de aanleiding is, betekent niet dat het hof zich niet ook uit kan laten over andere kwesties. “De vraag die uiteindelijk is gesteld, is breder: wat zijn de verplichtingen die Israël als bezettende macht heeft? Dat laat het ICJ ruimte om het bijvoorbeeld ook over de blokkade van noodhulp te hebben”, zegt Van den Herik.
Andere zaken en uitspraken
Het zal niet de eerste keer zijn dat het Internationaal Gerechtshof een advies uitvaardigt aan Israël. Vorig jaar deed het hof drie keer een uitspraak, waarin het stelde dat Israël noodhulp Gaza in moest laten. In juli oordeelde het ICJ ook dat de Israëlische bezetting van Palestijns gebied illegaal is.
Tot nu toe lapt Israël alle uitspraken aan zijn laars. Het land blokkeert nog steeds de toegang van hulpmiddelen. Met alle gevolgen van dien: het Wereldvoedselprogramma liet weten de allerlaatste voorraden inmiddels te hebben uitgedeeld.
Geen onderdeel van rechtszaak
De hoorzittingen deze week zijn geen onderdeel van een rechtszaak, omdat het om een advies gaat. Maar er loopt wel een andere zaak tegen Israël bij het gerechtshof: de genocide-zaak die Zuid-Afrika eind 2023 aanspande.
In januari 2024 oordeelde het ICJ dat er voldoende aanwijzingen zijn dat Israël genocide pleegt om de zaak voort te zetten en dat Israël er alles aan moet doen om genocide in Gaza te voorkomen. Hoewel de hoorzittingen deze week losstaan van de genocide-zaak, kunnen argumenten die tijdens de hoorzittingen naar voren komen wel in de genocide-zaak als bewijs worden aangehaald.
En dan lopen er nog twee individuele zaken bij het Internationaal Strafhof, de andere internationale rechtbank in Den Haag. Dat hof heeft arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen de Israëlische premier Netanyahu en oud-defensieminister Gallant voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.