De herdenkingen van het einde van de Tweede Wereldoorlog worden in Berlijn overschaduwd door de ongewenste aanwezigheid van diplomaten uit Rusland. De Russische ambassadeur wil tijdens de herdenkingsweek, die morgen 80 jaar na dato begint, talloze ceremonies bijwonen. Zonder uitnodiging, want de Duitse regering roept organisatoren op Rusland uit te sluiten van herdenkingen.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken waarschuwt dat Rusland de herdenkingen wil ‘instrumentaliseren’. De Russen zouden de herdenkingen willen misbruiken om de aanvalsoorlog tegen Oekraïne te rechtvaardigen. De waarschuwing geldt ook voor vertegenwoordigers van Belarus, de vazalstaat van Rusland.
De Russische ambassadeur in Duitsland, Sergej Netsjajev, laat desgevraagd weten dat hij ook zonder uitnodiging ceremonies en kransleggingen zal bezoeken. “Als iemand de heldhaftige prestaties en offers van het Sovjetvolk wil onderdrukken of herschrijven, dan zal dat op zijn geweten blijven”, reageert hij stekelig.
Slag om Berlijn
Het verslaan van Nazi-Duitsland was een gezamenlijke inspanning van de geallieerde landen. Terwijl vooral de Britten en Amerikanen de bombardementen op Berlijn uitvoerden, waren het de Sovjettroepen die de Slag om Berlijn op de grond uitvoerden. Behalve de Russen deden daar alle Sovjetvolkeren aan mee, van Oekraïners tot Oezbeken en ook Poolse troepen.
De Slag kostte tienduizenden militairen en burgers het leven. Grote delen van Berlijn werden verwoest, de bevolking werd uitgehongerd en als vergelding voor de oorlog met (seksueel) geweld geconfronteerd. Tussen de uitgebrande ruïnes vochten de Sovjets om iedere straathoek, tegen een hoge tol. Daarom beschouwt Rusland zich als dé bevrijder van Europa en overwinnaar op het nazisme.
Ambassadeur Netsjajev zegt dat “het huidige politieke klimaat” de dankbaarheid van de Duitsers voor de bevrijding door de Sovjets niet mag beïnvloeden. Over de oorzaak van dat verslechterde politieke klimaat, Ruslands oorlog tegen Oekraïne, zwijgt de ambassadeur.
De belangrijkste herdenking in Berlijn is op 8 mei, de dag waarop Nazi-Duitsland in 1945 capituleerde. De meeste organisatoren van herdenkingen hebben gehoor gegeven aan de oproep om geen Russische vertegenwoordigers uit te nodigen.
Dat geldt ook voor het Oost-Berlijnse Museum Karlshorst, waar het einde van de oorlog en de vernietigingsoorlog tegen de Sovjet-Unie centraal staat. Maar Russen en Belarussen zullen niet geweigerd worden als zij op 8 mei toch naar het museum komen. “Op voorwaarde dat hun gedrag past bij een herdenking”, zegt een woordvoerder. Dus: geen politieke statements.
Het museum benadrukt dat de herdenking van militairen van toen centraal staat. “De Sovjetstaat van destijds is niet hetzelfde als het huidige Rusland. Het was een multi-etnische staat.”
Als ster onthaald
De Russische ambassadeur bezocht de afgelopen weken al de herdenking op de Seelower Höhen, de grootste veldslag op Duitse bodem, en bij Torgau, waar Amerikaanse militairen en Sovjettroepen in 1945 elkaar voor het eerst troffen. Dat leidde tot scherpe kritiek van de Oekraïense ambassadeur.
Met name op de Seelower Höhen gebeurde precies waarvoor werd gevreesd. Netsjajev werd als een ster onthaald door pro-Russische groepen. Hij deelde volgens omroep RBB handtekeningen uit en schudde handen van aanwezigen die Russische symbolen droegen. Het toonde dat “het Duitse volk verzoening met Rusland wil”, aldus Netsjajev.
De ambassadeur droeg onder meer een Sint-Jorislint, dat aan de Tweede Wereldoorlog herinnert, maar nu vooral als symbool in de oorlog tegen Oekraïne wordt gebruikt.
De verantwoordelijk bestuurder vond het uitsluiten van Russische en Belarussische vertegenwoordigers “quatsch”, onzinnig. Volgens hem kan een ambassadeur niet worden verboden zijn eigen landgenoten te herdenken. Ook zou wat hem betreft het herdenken van de oorlogsslachtoffers los moeten staan van het huidige Rusland.
Dat wijst de Oekraïense ambassadeur in Duitsland, Oleksi Makejev in Duitsland af. Deelname van Rusland aan de herdenking van een oorlog relativeert de huidige oorlogsmisdaden die Rusland begaat, aldus Makejev. Hij wijst erop dat de nieuwe Duitse bondskanselier Merz onlangs nog een nazi werd genoemd door het Kremlin. “Wie de Russische ambassadeur dan laat deelnemen aan een herdenking, laat zich misbruiken.”
Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken adviseert organisatoren van herdenkingen “de huisregels toe te passen” zodra Russische of Belarussische vertegenwoordigers toch verschijnen. Tot nu toe zijn de diplomaten nergens daadwerkelijk verwijderd van een herdenkingsplaats.