Slachtoffers en nabestaanden maken vaker niet dan wel gebruik van hun spreekrecht bij rechtszaken. Onderzoeksprogramma Pointer vroeg schattingen op bij het Openbaar Ministerie.
Vorig jaar gold het spreekrecht voor ongeveer 25.000 rechtszaken, blijkt uit die cijfers. In ruim een op de vijf zaken deden slachtoffers en nabestaanden hun verhaal in de rechtszaal.
Dat gebeurde meestal via een schriftelijke slachtofferverklaring. Bij 4200 rechtszaken was dat het geval. Bij 1500 andere strafzaken lazen een advocaat of de mensen zelf een verklaring voor in de rechtszaal.
‘Helende werking’
Waarom er in de meeste gevallen geen gebruik wordt gemaakt van het spreekrecht, is niet duidelijk, zegt Pointer.
Uit eerder onderzoek bleek wel dat het spreekrecht positief uitpakt voor slachtoffers. “Het spreekrecht heeft absoluut een helende werking”, zegt Rogier Sonneveldt, een rechter in het hoger beroep, tegen het onderzoeksprogramma. “De voornaamste functie van het spreekrecht is bijdragen aan herstel en aan verwerking van wat mensen is aangedaan. In mijn ervaring kan het slachtoffers heel erg helpen als ze zich door een rechter gehoord voelen.”
Zussen van Gino
Een rechtszaak waarbij gebruik werd gemaakt van het spreekrecht, was bijvoorbeeld die waar de zussen van Gino aan het woord kwamen. Het jongetje werd in 2022 in Limburg seksueel misbruikt en gedood. “Ik zou het zo graag een keer willen uitschreeuwen”, zei een van hen in oktober in de rechtszaal tegen verdachte Donny M. “Hoe jij alles van mij hebt afgepakt. Hoe zwart het bij mij vanbinnen is geworden.”
Begin dit jaar gebeurde het ook in de zaak tegen de ‘Erasmus-schutter’ Fouad L. Daar richtten familieleden van de doodgeschoten moeder Marlous en dochter Romy zich tot de verdachte.
Mensen maakten er de afgelopen jaren wel vaker gebruik van dan voorheen. “We hebben de cijfers van de afgelopen vijf jaar”, zegt Pointer-journalist Tom Veldhuijzen. “En in 2019 gebeurde het in ongeveer 2600 van de 20.000 zaken.” Dat komt neer op ongeveer 13 procent.
In 2023 werd het spreekrecht uitgebreid. Zo mogen ook stief- en pleegfamilie het woord voeren. Ook zijn verdachten inmiddels verplicht om daarbij aanwezig te zijn.
Kritisch
Advocaten zijn kritisch over het spreekrecht. De Nederlandse Orde van Advocaten zei eerder al te vinden dat het op gespannen voet staat met het uitgangspunt dat een verdachte onschuldig is tot het tegendeel is bewezen.
Daarnaast komen er veel emoties bij kijken. “Dat maakt ook indruk op mij”, zegt raadsheer Sonneveldt. “Maar tegelijkertijd rijst dan de vraag: heeft dat invloed op de straf? Ik denk dat we voldoende getraind zijn om dat te kunnen scheiden en onderzoek heeft ook uitgewezen dat de uitbreiding van het spreekrecht geen invloed heeft gehad op de hoogte van de straf.”
Hij zou graag zien dat er meer regels en richtlijnen komen. “Ik heb meegemaakt dat slachtoffers de verdachte uitmaakten voor monster. Of dat nabestaanden de urn van het slachtoffer op tafel zetten.” Soms gebeurt het dat de rechtbank ingrijpt. Dat gebeurde in de zaak van de Almelose kruisboogschutter. Hij werd een monster en losgeslagen beest genoemd. Dat ging wat de rechters betreft te ver en ze verzochten de spreker zich in te houden.