De 31-jarige Oekraïense legerarts Valeria Zoebko werd gevangengenomen door Rusland en zat zes maanden vast. De tengere majoor werd gemarteld en vernederd. Ze werkte in het ziekenhuis van Marioepol aan het begin van de oorlog, toen dat werd omsingeld. Krijgsgevangenschap was onontkoombaar.
“Het was zwaar, toen we dat hoorden. Dan weet je dat niet iedereen dit traject gaat overleven”, vertelt Zoebko, zittend op een parkbankje in de stad Vinnytsja in het midden van Oekraïne. Daar werkt ze nu in een militair hospitaal, waar de zwaarstgewonden van het slagveld worden opgevangen.
Inmiddels is ze weer op gewicht. In Russische gevangenschap verloor ze tien kilo, omdat ze vooral pap kreeg. “Dat is ook een vorm van marteling.”
Journaliste Viktoria Rosjtsjyna
Maar ze heeft het overleefd. Dat kunnen niet alle gevangenen zeggen. Zo werd het lichaam van de Oekraïense journaliste Viktoria Rosjtsjyna onlangs door de Russen terugbezorgd. Er waren enkele organen uit verwijderd, waarschijnlijk om de doodsoorzaak te verhullen. Haar lijkenzak was – al dan niet opzettelijk – anders gelabeld.
Rosjsjtyna was naar door Rusland bezet gebied afgereisd om onderzoek te doen naar de waarschijnlijk 16.000 Oekraïeners die zijn geïnterneerd. Ze lijkt al snel te zijn opgepakt. Journalisten hebben gereconstrueerd wat er met haar is gebeurd. Ze werd onder andere vastgehouden in een berucht gevangenkamp in Taganrog, dat vlak over de Russische grens aan de zee van Azov ligt.
Ook legerarts Zoebko werd daar vastgehouden: “Dat is het wreedste wat ik in heel mijn leven heb gezien. Het maakte daar niet uit of je man, vrouw of dokter was. ’s Ochtends en ’s avonds waren er controles. In de gang moesten we in spreidstand staan en werd je zonder reden geslagen – omdat we gevangenen waren.”
“We moesten ons volledig uitkleden en door de gangen lopen. Dan wendde niemand zich af. Daar waren ook honden bij. Die beten niet, maar werden wel losgelaten.”
Elektroshocks
Ook tijdens verhoren moest Zoebko zich uitkleden. “De ondervrager zei wat hij allemaal voor vreselijks van plan was. Ik antwoordde dat dat niet ging gebeuren.” De arts kwam er met een pak slaag vanaf. Ze zegt niet te zijn verkracht. Of dat met andere vrouwen wel is gebeurd, wil Zoebko niet zeggen.
Haar ondervragers beschuldigden haar ervan Russische krijgsgevangenen te hebben mishandeld en daarbij lichaamsdelen te hebben afgesneden. Om een bekentenis af te dwingen werden elektroshocks gebruikt. “De eerste keer was dat verschrikkelijk. Het geluid van dat apparaat zal ik nooit vergeten.”
Systematisch mishandeld
Het Oekraïense Media Initiative for Human Rights heeft vorige week een rapport gepubliceerd naar aanleiding van gesprekken met 138 ex-krijgsgevangenen. Slaan, vernederen, hondenaanvallen en het toedienen van elektroshocks zijn volgens het rapport allemaal gebruikelijke methodes.
De conclusies van het Oekraïense onderzoek zijn in lijn met wat de Hoge Commissaris voor de Rechten van de Mens zegt over de Russische behandeling van krijgsgevangenen: dat mishandeling wijdverspreid is en systematisch wordt toegepast. De hoge VN-commissaris gaat ervan uit dat de Russische autoriteiten daarvan op de hoogte zijn en dat er ook sprake is van coördinatie tussen de veiligheidsdiensten en het Russische gevangeniswezen.
Oekraïense militairen worden structureel gemarteld in Russische gevangenissen:
Zoebko beschrijft hoe ze in haar cel in Taganrog permanent het gegil uit de kelder hoorde van medegevangenen die werden gemarteld. Ze spreekt van “specifieke methodes”, maar gaat liever niet in op details. De majoor weet wat er nodig is om iemand zo te laten gillen. In plaats van over gruwelijkheden te vertellen, lacht ze liever.
Vriendelijk begroet de legerarts de bleke soldaat Rostyslav Bohoetskyi (25 jaar) – ook een ex-gevangene. Samen wandelen ze op deze zonnige dag door het park. Zoebko helpt nu voormalige krijgsgevangenen om met hun trauma’s om te gaan. “Wij kunnen praten over zaken waarover je niet kunt praten met mensen die dit niet hebben meegemaakt.”
Rostyslav is net uitgeruild en heeft drie jaar vastgezeten. Zijn ouders vertellen dat het niet goed met hem gaat, maar weten niet wat hij heeft meegemaakt. “Hij vertelt niks”, zegt zijn moeder, die toch vooral opgelucht is.
Majoor Zoebko: “Je gaat je familie niet vertellen wat je hebt meegemaakt, dat zou ze veel te veel pijn doen. Het is onverdraaglijk voor een vader of moeder om te horen wat ze allemaal met je kind hebben gedaan.”