Vernietiging van belangrijke infrastructuur als ziekenhuizen en scholen, honger als wapen, en het tegenhouden van medicijnen en brandstof. Het zijn allemaal ontwikkelingen die er bij elkaar opgeteld toe leiden dat het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies inmiddels met enige voorzichtigheid spreekt van genocidaal geweld door Israël in Gaza.
“Honger is een wapen”, zegt NIOD-directeur Martijn Eickhoff, een dag nadat VN-voedselwaakhond IPC concludeerde dat de gehele bevolking in Gaza een ernstig risico loopt op hongersnood. “Als een hele bevolking toegang tot voedsel wordt ontzegd, is dat potentieel genocidaal.”
Bijna een half miljoen mensen in Gaza worden met catastrofale honger bedreigd. Al ruim twee maanden laat Israël geen eten en andere noodzakelijke goederen meer toe in Gaza. Vorige week zei Eickhoff tegen NRC ook al genocidaal geweld te zien in Gaza.
Hele bevolking getroffen
“We zien namelijk dat naast fysieke vernietigingen ook sociale structuren worden verwoest”, voegt hij daar in gesprek met de NOS aan toe. Als voorbeeld noemt de directeur de inzet van zware wapens en de destructie van infrastructuur, scholen, ziekenhuizen en landbouwgebieden.
“We zien ook dat er systematisch geweld is, bijvoorbeeld door het niet toelaten van voedsel, medicijnen en brandstof. En het treft niet alleen een specifieke groep, maar de hele Gazaanse bevolking.”
Eickhoff kijkt ook naar het taalgebruik van de Israëlische regering en legertop. Er zijn volgens hem voorbeelden bekend die wijzen op een “jargon van dehumanisering”. “De woorden doen ertoe, ze vormen een mindset en legitimeren ook gedrag.”
Onderzoek
Het NIOD heeft een lange traditie van onderzoek naar oorlog en geweld. Het kwam in 2002 met het rapport over de genocide in Srebrenica en deed twee jaar geleden onderzoek naar Nederlandse geweldsmisdaden tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië.
Het NIOD heeft geen onderzoek gedaan naar het geweld in Gaza, maar volgt wel de ontwikkelingen in deze oorlog. “We willen ons goed informeren en zien dat andere genocide-onderzoekers zich er ook mee bezig houden”, aldus Eickhoff, die sinds 2021 directeur is van het in Amsterdam gevestigde instituut.
Belangrijke bronnen noemt hij de aanklacht bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ), de rapporten van Amnesty International en Artsen Zonder Grenzen, en het IPC-rapport van gisteren.
Genocidaal geweld of genocide?
Genocide is een juridische term. Of er daadwerkelijk sprake is van volkerenmoord in Gaza kan alleen door een rechter worden vastgesteld. Eickhoff: “Genocide is een heel complex en beladen begrip. Voor slachtoffers is het een ultieme erkenning, voor daders geldt het als de ultieme veroordeling.”
Het Genocideverdrag van de VN uit 1948 verplicht landen om genocide te voorkomen. Genocide is de doelbewuste poging om een (deel van een) groep te vernietigen op basis van nationaliteit, ras, religie of etniciteit. Vooral de voorwaarde van ‘duidelijke opzet’ maakt het aantonen van genocide juridisch extreem lastig.
‘Genocidaal geweld’ echter is de wetenschappelijke term die wordt gebruikt bij onderzoek naar genocidale processen. “Het is door het Genocideverdrag geïnspireerd natuurlijk. Een wetenschapper kijkt naar een aantal factoren op basis van onze kennis van genocide als proces”, legt Eickhoff uit. “Dat zijn factoren als de intentie, het gebruikte geweld, het tempo van de vernietiging en tegen welke groep het geweld is gericht.”
Nederland
Nederland heeft het Genocideverdrag in 1966 ondertekend. Eickhoff: “Dat betekent dat wij de verantwoordelijkheid hebben genomen om genocides te voorkomen. En we zien nu in ieder geval een genocidaal proces en dat moeten we zeer serieus nemen.”
“We weten ook dat de hongerpolitiek van Israël een cruciaal onderdeel is van de aanklacht bij het Internationaal Gerechtshof”, zegt Eickhoff. “Wat we niet weten is hoe zwaar de rechters daaraan zullen tillen. We moeten niet vergeten dat het voedsel voor de inwoners van Gaza klaarstaat, alleen wordt het tegengehouden.”