De prestigieuze Amerikaanse Harvard-universiteit blijkt al jaren een exemplaar van de vermaarde Magna Carta in bezit te hebben. Het document, een van de pijlers van de westerse rechtsstaat, werd in 1946 als een kopie gekocht voor 27,50 dollar. Nu blijkt het miljoenen waard.
De Brit David Carpenter, hoogleraar Middeleeuwse Geschiedenis aan King’s College in Londen, kwam het document in december 2023 op het spoor toen hij de collectie van Harvard online doorploos. Hoewel erbij stond dat het om een kopie ging, zag Carpenter overeenkomsten met het origineel.
“Ik dacht meteen: dit lijkt sprekend op de bevestiging van de Magna Carta door Edward I uit 1300”, zegt hij tegen Britse media. “Ik was verbijsterd dat het al die jaren op een plank had gelegen zonder dat iemand doorhad wat het was.”
Einde aan almacht koning
De Magna Carta was een baanbrekend document in de verhoudingen tussen de Britse koning en zijn onderdanen. In reactie op een groep opstandige edelen legde koning Jan Zonder Land in 1215 voor het eerst officieel vast dat hijzelf ook gebonden was aan de wet.
“Het is de hoeksteen van westerse wetten en democratie”, legt Carpenter uit. “De koning kon niet meer zeggen: ‘De cel in, je kop eraf, ik pak je eigendommen’. Als hij iets tegen je wilde beginnen, moest hij de wet in acht nemen.” Dit documenten inspireerde eeuwen later het Nederlandse Plakkaat van Verlatinghe, de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring en de Franse Revolutie.
De originele wet uit 1215 werd daarna nog een aantal keren bevestigd door opvolgers van Jan. De versie van Edward I die nu is teruggevonden, was de laatste waarbij dat officieel door de vorst zelf gebeurde met koninklijk zegel en al.
Zeldzaam
Van Jans originele document zijn er maar vier bewaard gebleven. Twee daarvan zijn eigendom van de British Library, de andere liggen in het Britse Salisbury en Lincoln. Van de officiële versies die later volgden, waren maar dertien bekend, waarvan er slechts twee buiten het Verenigd Koninkrijk te vinden zijn, in de hoofdsteden van Australië en de VS.
Harvard kocht het nu gevonden exemplaar kort na de oorlog op een Britse veiling, waar het kavel als een kopie beschreven stond. Carpenters collega Nicholas Vincent, die hielp bij de verificatie, begrijpt hoe die fout is gemaakt.
“In 1945 was iedereen doodop”, zegt hij, doelend op de periode na de Tweede Wereldoorlog. “Ze hebben hun koningen door elkaar gehaald. Ze dachten dat het over Edward II ging, niet over zijn vader Edward I. Daarom dachten ze dat er sprake was van een kopie.”
Een vergelijking met de stukken uit 1300 overtuigde Carpenter en Vincent van het tegendeel. Zo komt de grootte precies overeen met de bestaande exemplaren en is de tekst helemaal gelijk.
“Een bijzonder detail is bijvoorbeeld de initiaal E aan het begin van Edwardus. Ook de volgende letter, de D, is een hoofdletter. Dat is ongebruikelijk, maar het komt ook zo voor in de andere zes originelen.”
Een exemplaar van de Magna Carta uit 1297 werd in 2007 geveild voor ruim 21 miljoen dollar. Harvard is niet van plan dit document te verkopen, het is immers een unieke aanwinst voor de eigen collectie.
Trump tegen Harvard
Vincent vindt het veelzeggend dat het document opduikt, juist op het moment dat de Harvard Universiteit te maken heeft met de grillen van president Trump. Die probeert door de geldkraan dicht te draaien zijn wil op te leggen aan de onderwijsinstelling. Vincent ziet overeenkomsten met de absolute heersers van weleer.
“Dit document verdedigt de rechten van het individu tegen een tirannieke vorst. Het komt aan het licht precies op het moment dat Harvard wordt aangevallen door de macht van de staat die Harvard wil zeggen wat te doen”, meent Vincent. “Dit is geen stoffig oud document uit het verleden, maar geschiedenis die nog steeds relevant is voor ons vandaag de dag.”