De teller loopt. In de eerste week van de nieuwe Duitse regering heeft de politie 32 mensen weggestuurd die aan de grens asiel aanvroegen. Dat meldde minister Dobrindt van Binnenlandse Zaken gisteren.
Het moet een boodschap zijn, net zo goed aan migranten die overwegen om naar Duitsland te komen, als aan kiezers van de extreemrechtse AfD: na een felle verkiezingscampagne over migratie gooit Duitsland het roer daadwerkelijk om.
Ondertussen is onduidelijk in hoeverre buurlanden meewerken. Twee Afghaanse asielzoekers die Duitsland deze week direct terug naar Polen wilde sturen, nam Polen niet terug. Zij zijn nu toch in Duitsland.
En zo luid als het Duitse signaal moet klinken, zo onduidelijk blijft de onderbouwing. Roept Duitsland nu de noodtoestand uit of niet? Daarover is verwarring ontstaan.
De belofte van Merz
Het was bondskanselier Merz zelf die afgelopen zomer over de noodtoestand begon, toen hij nog oppositieleider was en geen kanselier. Hij pleit al langer voor een veel strenger migratiebeleid, omdat gemeenten de opvang niet aan zouden kunnen. Nadat een Syrische man drie mensen had doodgestoken op een volksfeest in Solingen, en meerdere mensen had verwond, zei de CDU-leider dat Duitsland ook asielzoekers moet tegenhouden aan de grens.
“We hebben het recht, en ik vind gezien de situatie ook de plicht, de nationale noodsituatie uit te roepen met betrekking tot vluchtelingen”, aldus Merz toen op een persconferentie. De toenmalige bondskanselier Scholz liet weten dat dit niet kan volgens het Europees recht en Europese afspraken over de opvang van asielzoekers.
Maar Merz ziet daar een uitweg. Hoewel het Europees recht in principe boven nationale wetten gaat, verwijst hij naar artikel 72 van een EU-verdrag. Daarin staat dat daar uitzonderingen op mogelijk zijn als de openbare orde en binnenlandse veiligheid in gevaar zijn. “Dan is het nationale Duitse recht belangrijker dan het Europese. Dat kan.”
‘Duitsland niet verantwoordelijk’
Zijn partij wijst er bovendien op dat volgens Europese afspraken mensen weliswaar het recht hebben om asiel aan te vragen, maar dat moeten doen in het land waar ze de EU binnenkomen. Als land dat in het hart van Europa ligt, is dat zelden Duitsland.
Toch moeten landen mensen eerst opvangen, terwijl ze uitzoeken waar ze dan wel heen moeten. In de praktijk blijkt het vervolgens heel lastig om mensen daarheen uit te zetten, en blijft een groot deel van hen in Duitsland.
Tijdens de verkiezingscampagne begin dit jaar beloofde Merz dat als hij kanselier zou zijn, hij op zijn eerste dag de Duitse grenzen de facto zou sluiten. Ook voor asielzoekers.
Die eerste dag was afgelopen woensdag. En inderdaad verklaarde de minister van Binnenlandse Zaken die dag dat Duitsland asielzoekers aan de grens gaat terugsturen. Daarbij verwees hij weer naar artikel 72.
De dag erop meldde een prominente politiek verslaggever van Die Welt dat de regering de noodtoestand had uitgeroepen. De ambassadeurs van alle buurlanden, waaronder Nederland, zouden op het ministerie worden bijgepraat over de gevolgen. Deze landen moeten immers de mensen opvangen die Duitsland terugstuurt.
Regering: geen noodtoestand
Een woordvoerder van de regering reageerde snel: “De Bondskanselier roept geen nationale noodtoestand uit.” De Nederlandse ambassade liet daarna aan de NOS weten dat de buurlanden wel zijn bijgepraat over de verscherpte maatregelen, maar de noodtoestand lijkt daarbij niet te zijn benoemd.
En dus draait de discussie nu om woorden. Het woord ‘noodtoestand’ komt zelf niet in artikel 72 voor, en dus hoeft de kanselier die ook niet officieel uit te roepen om er een beroep op te kunnen doen.
Maar komt het niet op hetzelfde neer, vragen inmiddels meerdere Duitse journalisten. Zij verwijzen naar Merz’ eigen uitspraken van vorig jaar, en dat de openbare orde en binnenlandse veiligheid in gevaar zouden zijn.
Lange procedures
De vraag is of de rechter dat ook zo zou zien, of Duitsland zou terugfluiten. De kans dat teruggestuurde asielzoekers naar de rechter stappen is groot. Dan zal de Duitse regering moeten bewijzen dat de veiligheid en openbare orde door asielzoekers in gevaar zijn en andere oplossingen niet werken. Terwijl het aantal asielaanvragen op dit moment juist afneemt.
Het is een risico dat de nieuwe regering bewust lijkt te nemen. “Een uitspraak kan nog jaren duren”, aldus CDU-parlementariër Alexander Throm tegen de NOS. Hij voert namens de partij van Merz het woord over dit onderwerp. Het signaal van de nieuwe regering moet intussen duidelijk zijn.