Zondag begint Leo XIV met zijn installatie officieel aan zijn werk als nieuwe paus. Op zijn bureau wacht een hoofdpijndossier: de financiën. Hoewel de nieuwe paus profiteert van het puinruimen onder paus Franciscus, is het schimmenspel met geld in het Vaticaan nog allerminst opgelost.
De Heilige Stoel kampt naar verluidt met een tekort van 70 miljoen euro. Maar over de begroting houdt het Vaticaan al eeuwenlang de lippen stijf op elkaar.
Wel is er onder paus Franciscus enige transparantie gekomen. Vooral omdat de Vaticaanse Bank, officieel het Instituut voor Religieuze Werken geheten, in 2012 gedwongen werd elk jaar de boeken openbaar te maken.
Schandalen en verdenkingen
Al decennia wordt de Vaticaanse Bank in verband gebracht met louche vastgoeddeals, vriendjespolitiek en zelfs banden met de maffia. In 2009 kwam de bank, die is bedoeld voor alle financiële zaken rond het Vaticaan, door een witwasschandaal in het vizier van het Europese toezicht op banken, dat sinds de financiële crisis was verscherpt.
Paus Benedictus brandde er liever de vingers niet aan. Maar hij werd gedwongen zich ermee bezig te houden toen de Vaticaanse Bank in 2013 in het strafbankje belandde en er niet meer gepind kon worden in Vaticaanstad. Benedictus ontsloeg directeur Ettore Gotti Tedeschi en haalde advocaat Ernst von Freyberg uit zijn vaderland Duitsland om puin te ruimen. Een week later stapte de paus tot ieders verrassing op.
Zijn opvolger, paus Franciscus, speelde met het idee om de Vaticaanse Bank helemaal op te doeken. Maar door zijn overtuiging dat geld de Rooms-Katholieke Kerk en zijn volgelingen ook kan dienen in plaats van beheersen, koos hij voor een grondige hervorming.
Dat begon met het opnieuw controleren van alle klanten en hun geld, bleek uit de eerste openbare jaarcijfers uit 2012. In twee jaar werden ongeveer 2600 rekeningen gesloten. Nog eens bijna 400 klanten moesten vertrekken omdat ze geen lid waren van de katholieke kerk.
Het afschrijven van vastgoed kostte elk jaar vele miljoenen. Om een einde te maken aan de financiële blunders en zelfverrijking, haalde Franciscus in 2014 alle investeringen en onroerend goed weg uit de handen van kardinalen. Hij richtte hiervoor een soort ministerie van Economische Zaken op, Secretariaat geheten.
De Australische kardinaal George Pell ging de instelling leiden, net als een commissie om de Vaticaanse Bank te hervormen. Pell moest al in 2017 vertrekken toen hij werd gelinkt aan seksueel misbruik.
Roddel en achterklap
Ondertussen had Von Freyberg na nog geen twee jaar zijn biezen gepakt bij de Vaticaanse Bank. Officieel miste de directeur zijn familie, maar het lekte uit dat Von Freyberg het gekonkel zat was. Franciscus stuurde zijn vertrouweling Battista Ricca als interim-directeur naar de bank. Die functie bekleedt hij nog steeds.
Met de bank zelf gaat het cijfermatig niet slecht, hoewel het opschonen de inkomsten raakt. Ook komt het eigen pensioenfonds in problemen. Hierdoor zakte de Vaticaanse Bank in 2022 voor ruim 68 miljoen euro in de rode cijfers.
Het foute geld verdwijnt wel uit de bank. Europees toezichthouder Moneyval is tevreden over de witwascontroles, schrijft Ricca in het jaarverslag van 2023. Dat is te zien in het aantal rekeninghouders. Van de ongeveer 21.000 uit het eerste openbare jaarverslag in 2012 is elf jaar later ongeveer de helft de deur gewezen.
Pieterspenning
Toch houdt dat gerommel met geld niet tegen. Zo werd kardinaal Angelo Becciu in 2023 veroordeeld tot 5,5 jaar cel, omdat hij bij het Staatssecretariaat van de Heilige Stoel miljoenen verkwanselde met vastgoeddeals in Londen.
Tijdens het conclaaf zou de Duitse kardinaal Reinhard Marx, die de Raad voor de Economie leidt, volgens persbureau Ansa hebben gesteld dat de begroting van de Heilige Stoel topprioriteit is voor de nieuwe paus. Zonder vastgoeddeals leunt het Vaticaan vooral op giften van katholieken, de Pieterspenning.
Uit de informatie die paus Franciscus sinds 2021 openbaar liet maken, blijkt dat er jaarlijks nog ruim 40 miljoen euro aan donaties binnenkomt. Maar de grootste donateurs, Amerikaanse en Duitse katholieken, worden zuinig door alle misbruikschandalen in de kerk. Ook blijft er steeds minder over omdat de kosten om lokale kerken overeind te houden alleen maar groter worden.
Voor de Amerikaanse paus Leo XIV, afgestudeerd in kerkelijk recht en een kundig bestuurder genoemd, is het sluitend krijgen van de begroting van de Heilige Stoel misschien wel zijn grootste uitdaging. Hij moet daarvoor de banden met donateurs uit rijke westerse landen herstellen, concludeerden experts in tijdschrift Newsweek. Want nieuwe inkomsten verwerven door het afkopen van zonden of het verkopen van kunstobjecten, lijkt in de moderne tijd geen optie meer.