Het woord genocide valt steeds vaker als het gaat over de oorlog in Gaza. Onderzoekers stellen vast dat Israël genocide pleegt op de Palestijnse bevolking in het belegerde gebied. De directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogs- Holocaust en Genocidestudies (NIOD) sprak pas voor het eerst van “genocidaal geweld”.
De conclusie van mensenrechtenorganisaties was al eenduidig: in Gaza is sprake van genocide, dan wel genocidaal geweld. Amnesty International publiceerde in december als eerste een onderzoek van 300 pagina’s, waarin staat dat Israël handelt met de genocidale opzet om de Palestijnen “gedeeltelijk of volledig te vernietigen”. Ook Human Rights Watch stelde dit vast, net als VN-onderzoekers.
Ook deskundigen binnen het internationaal recht, die zich doorgaans wat terughoudender opstellen dan bijvoorbeeld historici en andere sociale wetenschappers, spreken steeds vaker van genocide. “Er is overweldigend bewijs voor”, zegt Marieke de Hoon, universitair hoofddocent Internationaal Strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Volgens haar en advocaat en hoogleraar Göran Sluiter is er onder vakgenoten steeds meer eensgezindheid over die conclusie.
Israël heeft alle ziekenhuizen in Gaza gebombardeerd. Het leger valt zorgklinieken voor vrouwen aan, een “genocidale daad” volgens de VN, schiet apparatuur kapot en doodt hulpverleners. Het land houdt sinds het begin van de oorlog hulpgoederen tegen, nu laat Israël meer dan twee maanden helemaal geen water, voedsel en medicijnen binnen. Zeker 15.000 kinderen zijn gedood, een kwart van de kinderen dat nog leeft is ondervoed.
Het leger gebruikt kunstmatige intelligentie om duizenden doelwitten te selecteren, zonder dat die gecontroleerd zijn. In bufferzones, ook wel bekend als “kill zones”, worden Palestijnen doodgeschoten. De bevolking wordt massaal verdreven van hun woonplek naar een steeds kleiner gebied dat grotendeels onleefbaar is gemaakt: huizen, scholen en landbouwgrond zijn verwoest. Cultureel erfgoed, zoals moskeeën, archieven en begraafplaatsen, is vernietigd.
Genocidale opzet
Om genocide vast te stellen moet duidelijk zijn dat het geweld gericht is tegen een etnische, religieuze of nationale groep en met de intentie om deze voor een deel of helemaal uit te roeien. “Het is moeilijk om aan te wijzen wanneer een genocide precies begint, maar we zitten er nu naar te kijken”, zegt Göran Sluiter, advocaat en hoogleraar Internationaal Strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam.
De Hoon wijst erop dat de aanvallen op Gaza voldoen aan veel van de door rechters in genocidezaken geformuleerde factoren waaruit de opzet kan worden afgeleid, zoals “de systematische aanpak, aanvallen rechtstreeks op de burgerbevolking en op ziekenhuizen, het blokkeren van humanitaire hulp, en straffeloosheid van daders”. Een ander onderdeel zijn de dehumaniserende uitspraken. “Dit alles maakt het een schoolvoorbeeld van genocide.”
Politici en militairen zeiden Gaza en haar inwoners van de kaart te vegen. Bovendien heeft Israël een geschiedenis van mensenrechtenschendingen tegen de Palestijnen, zeggen de deskundigen, zoals het beleid op de bezette Westelijke Jordaanoever, dat volgens het Internationale Gerechtshof (ICJ) illegaal is en discriminerend. De uitspraken die het hof deed met de oproep om het geweld per direct te stoppen en de grenzen te openen, legde Israël naast zich neer.
Kort na de start van de zware bombardementen door Israël waarschuwden juristen en historici voor het grote risico op een genocide. “Binnen een paar weken was dit al helder”, zegt De Hoon, die zelf haar zorgen uitte in een brief naar de Tweede Kamer, vijf weken na de start van de oorlog. Na meer dan anderhalf jaar van bloedig geweld lijkt de publieke opinie verder te verschuiven. Binnen de Nederlands regering klinkt voorzichtig meer kritiek.
Genocide is een juridische term, die ook vaak politiek wordt gebruikt zonder dat er een uitspraak van een hof is. “Als we op een oordeel van een rechter moeten wachten, is het al te laat”, zegt De Hoon. “Daarmee kun je geen mensen redden die nu elke dag sterven.”
Bovendien schrijft het genocideverdrag voor dat landen verplicht zijn om in te grijpen als er tekenen van genocide zijn. De einduitspraak in de genocidezaak die Zuid-Afrika vorig jaar aanspande, zal nog jaren op zich laten wachten.
Vaak klinkt het argument dat Israël Hamas wil vernietigen, maar volgens de experts sluit een militair doel een genocide niet uit. Israël zegt dat het alleen uit zelfverdediging handelt en wijst erop dat Hamas zich onder de burgers verschuilt, wat ook westerse regeringen overnemen. “Dit is een enorme denkfout”, zegt Sluiter. “We zien dat de burgerbevolking wordt aangevallen, als er een paar militanten zitten is het niet ineens gerechtvaardigd.”
In de week dat de Nakba werd herdacht, de massale verdrijving van Palestijnen toen de staat Israël werd gesticht, voert het Israëlische leger het geweld op. Dat zal niet zomaar stoppen, de regering van Netanyahu is vastberaden om de bevolking te verdrijven en Gaza te bezetten. “Gaza zal volledig vernietigd worden”, zei Smotrich, een van de meest extremistische en invloedrijke ministers, vorige week nog.
Palestijnen spreken al sinds het begin van de oorlog van genocide tegen hun volk. Een genocide-uitspraak kan dan ook een erkenning zijn voor de slachtoffers. Of de rechters van het Internationaal Gerechtshof het geweld in Gaza uiteindelijk als genocide gaan bestempelen? “Die kans is aanzienlijk”, zegt Sluiter. “En die wordt alleen maar groter met de tijd, omdat er steeds nieuwe feiten bij komen.”