Het is nog maar de vraag of het minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken vanmiddag in Brussel lukt een meerderheid van zijn EU-collega’s ervan te overtuigen een onderzoek te beginnen naar de vraag of Israël nog wel voldoet aan de voorwaarden voor samenwerking met de Europese Unie. Veldkamp schreef twee weken geleden een brief aan buitenlandchef Kallas waarin hij vraagt om zo’n onderzoek. Een reactie bleef tot nu toe uit.
Alleen als hij ten minste 14 van de 27 EU-landen meekrijgt, moet de Europese Commissie wel reageren. Ofwel door een onderzoek in te stellen, óf door uit te leggen waarom dat niet gebeurt. Maar hoge EU-diplomaten melden dat de teller vooralsnog op ongeveer 11 blijft steken, onvoldoende dus om die reactie af te dwingen. Aan boord zijn onder meer Spanje, Frankrijk, Ierland, Slovenië en een aantal Scandinavische landen.
Landen als Hongarije en Tsjechië willen juist niets weten van druk op Israël. Daartussenin zitten veel landen die weliswaar steeds kritischer worden, maar ook heel voorzichtig zijn omdat het politiek zeer gevoelig ligt echt consequenties te verbinden aan Israëls optreden in de Gazastrook. Diplomaten hopen dat ze er in slagen nog vóór de vergadering begint juist een aantal van de landen in het midden over de streep te trekken om Veldkamps voorstel te steunen. Maar ze temperen de verwachtingen.
“Het is zeker niet kansloos, maar we zullen met samengeknepen billen zitten in de vergadering”, zegt een betrokkene. Pas tijdens de bijeenkomst zal blijken of de landen die vooraf steun hebben toegezegd die ook echt uitspreken en of genoeg andere meestemmen.
Opzeggen verdrag is niet het doel
Het is Veldkamp niet te doen om het opzeggen van de zogenoemde ‘EU-Israël-associatieovereenkomst’, benadrukken de diplomaten. In het verdrag staan allerlei afspraken, onder meer over handelsbetrekkingen. De EU is Israëls belangrijkste handelspartner. Het samenwerkingsverband opzeggen zou Israël hard raken, zowel politiek als economisch.
Dat voor elkaar krijgen is bovendien zo goed als onmogelijk. Spanje en Ierland pleitten in oktober vorig jaar al voor opschorting van het verdrag maar kregen nul op het rekest. Alle 27 EU-landen moeten goedkeuring geven zo’n stap te zetten, Hongarije zal niet aarzelen zijn veto in te zetten.
Nederland wil de dialoog met Israël niet stopzetten. Het voorstel van Veldkamp dat straks voorligt gaat dan ook veel minder ver: een onderzoek naar de naleving van het verdrag. Daarin staat in artikel 2 dat de verhouding tussen de EU en Israël en de overeenkomst zelf gebaseerd zijn op respect voor de mensenrechten en democratische principes. In alle verdragen die de EU sluit staan dit soort voorwaarden.
Veto
Veldkamp zei eerder al dat volgens hem onder meer de Israëlische blokkade van hulpgoederen naar de Gazastrook indruist tegen het internationaal humanitair recht en hij pleit ervoor dat uit te zoeken. Zolang zo’n onderzoek er niet komt, zet Nederland zijn veto in om onderhandelingen te blokkeren over een verlenging van een ‘actieplan’ dat bij de samenwerkingsovereenkomst hoort. Dat verliep in januari, en nu Nederland zijn blokkade opwerpt, liggen de gesprekken over verlenging stil. Het is overigens onduidelijk welke gevolgen dat precies heeft.
Diplomaten willen niet vooruitlopen op de vraag wat er gebeurt als Veldkamp zijn meerderheid niet haalt. Een hoge EU-diplomaat zegt wel dat “zijn onderbuikgevoel” hem vertelt dat buitenlandchef Kallas “de redelijkheid inziet” van Veldkamps vraag, maar dat onduidelijk is wat er gebeurt als het aantal benodigde landen net tekortschiet.
De Europese Commissie kan ook zelf besluiten zo’n onderzoek in te stellen en hoeft niet te wachten tot landen erom vragen. Tot nu toe reageerde de Commissie niet op Veldkamps verzoek, maar als meer landen erom vragen, neemt de druk toe wél tot actie over te gaan.
Maar het is niet alleen buitenlandchef Kallas die beslist. Uiteindelijk zal de voorzitter van de Europese Commissie zelf haar goedkeuring willen geven aan de politiek gevoelige kwestie. Tot nu toe is de Duitse Von der Leyen terughoudend in haar kritiek op Israël, in de wandelgangen is te horen dat zij niet voelt voor een onderzoek.