Polen die vandaag in Warschau hun steun wilden uiten voor hun presidentskandidaat, moesten oppassen dat ze niet met de verkeerde mars meeliepen. Op nog geen 500 meter afstand passeerde Rafal Trzaskowski, de pro-EU-kandidaat en burgemeester van de hoofdstad, de stoet van Karol Nawrocki, een nationalistische historicus en fan van Donald Trump.
De een is een politicus van de belangrijkste regeringspartij, de ander een kandidaat die net als de huidige Poolse president uit het kamp van oppositiepartij PiS komt. De symboliek van de twee marsen – met tienduizenden mensen op hetzelfde tijdstip in dezelfde stad, maar in tegenovergestelde richting – lag er dan ook vrij dik bovenop.
Het was de laatste grote krachtmeting voor de presidentsverkiezingen om te zien wie het beste kiezers kan mobiliseren. De tweede ronde is over een week en bepaalt of de regering van premier Donald Tusk de beloofde hervormingen onder meer op het gebied van de rechtsstaat kan doorvoeren, of dat de rest van de termijn stukloopt op het vetorecht van de president.
Nek-aan-nek
In de eerste ronde behaalden de twee kandidaten rond 30 procent van de stemmen. Trzaskowski kwam als eerste uit de bus met nog geen 2 procentpunt verschil, volgens peilingen gaan ze sindsdien nek-aan-nek. Ook werd duidelijk dat veel Poolse kiezers radicaal-rechtse of progressieve kandidaten steunden van buiten de twee partijen die al twintig jaar de dienst uitmaken in het land. De opkomst van deze kiezers is daarom bepalend voor wie straks de president wordt.
Voor veel Polen is dit een verkiezing over de positie van Polen in Europa. Niet voor niets vloog Nicusor Dan – de net verkozen pro-EU-president van Roemenië – over om de mars van Trzaskowski bij te wonen. Dan won de verkiezingen van de eurosceptische George Simion, die op zijn beurt weer campagne voerde met Nawrocki.
De 32-jarige Aleksandra, die voor een marketingbedrijf werkt in Warschau, is zo’n kiezer. Zij steunde in de eerste ronde de kandidaat van de progressieve Lewica-partij. Nu marcheert ze mee met de stoet van Trzaskowski.
Nee, hij is niet de ideale kandidaat en op sommige vlakken niet progressief genoeg, zegt Aleksandra. “Maar het is belangrijk om te laten zijn dat we ons voor de tweede ronde kunnen verenigen.”
Het idee dat PiS weer een president kan leveren, is voor haar niet te verkroppen. Ze herinnert zich de acht jaar onder de PiS-regering, die de rechtsstaat uitholde, continu op ramkoers lag met Brussel, en ervoor zorgde dat abortus in de meeste gevallen onmogelijk werd in Polen.
Als Trzaskowski niet wint, zal veel beleid van de regering-Tusk vanwege het vetorecht van de president gedoemd zijn om te mislukken. Mocht PiS straks toch weer aan de macht komen, dan kan Trzaskowski de rollen tenminste omdraaien en hun beleid frustreren, denkt Aleksandra.
Nawrocki’s aanhangers redeneren juist de andere kant op. “We willen niet dat Tusk straks de absolute macht heeft”, zegt de 49-jarige Mariusz die met zijn vrouw uit Poznan is gekomen.
Invloed Mentzen
Om te winnen moet Nawrocki kiezers van de radicaal-rechtse, eurosceptische Konfederacija naar de stembus krijgen. De kandidaat van die partij, Slawomir Mentzen, behaalde zo’n goed resultaat (15 procent) dat zowel Nawrocki als Trzaskowski de afgelopen dagen inging op een uitnodiging om in debat te gaan op het YouTubekanaal van Mentzen.
Patricia is een 27-jarige accountant uit Warschau en stemt altijd PiS, wat vrij uitzonderlijk is voor een jonge kiezer uit de meer progressieve hoofdstad. Terwijl zij met de mensenmassa in de bekende Nowy Swiat-straat loopt, vertelt ze dat een onafhankelijk Polen dat “niet gedomineerd wordt door de EU” voor haar belangrijk is. Daarom denkt ze ook dat veel Konfederacija-kiezers zullen opdagen voor Nawrocki. “Zij denken hetzelfde over de EU als wij.”
Wel is het de vraag wat verschillende schandalen rond Nawrocki nog voor invloed zullen hebben op de verkiezingen. De afgelopen week werd bekend dat de amateurbokser vroeger als hooligan meevocht met georganiseerde straatgevechten tegen aanhangers van andere clubs.
Eerder onthulden onderzoeksjournalisten dat hij had gelogen over een tweede appartement, dat hij van een bejaarde man zou hebben afgetroggeld. Al trekt zijn achterban zich daar niets van aan. “Het is allemaal verzonnen”, zegt Mariusz. “Omdat ze niks anders tegen hem hebben.”
Thuisblijvers
Terwijl de Nawrocki-aanhangers zich verzamelen bij het Koninklijk Paleis, eindigt de ‘mars van patriotten’ van Trzaskowski op het grote Constitutie-plein, dat grotendeels volloopt. Ja, dit is een belangrijke dag, zegt een aanhanger, om mensen die anders thuisblijven toch naar de stembus te krijgen.
“Moet je kijken”, zegt de man terwijl hij naar een scherm langs de weg wijst, waarop vanaf boven te zien is hoe groot de mensenmassa is. “Dit is voor wie overweegt niet te stemmen.”
Volgens onofficiële schattingen van de stad waren er vanmiddag zo’n 140.000 mensen bij Trzaskowski. Nawrocki zou 40.000 aanhangers op de been hebben gekregen, al zegt zijn campagne dat het er 200.000 waren.