De zon staat hoog aan de hemel in Uruapán in de Mexicaanse staat Michoacán. In de schaduw onder de bomen op het stadsplein zitten gepensioneerden op een bankje met elkaar te praten, kinderen spelen lachend met een lekke bal. Een doorsneestadje zoals men overal in Mexico tegenkomt.
Niets dat eraan herinnert dat hier en elders in Mexico historische verkiezingen zullen plaatsvinden. Geen posters, geen campagneleuzen.
Francisco Herrera Franco is hier vandaag naartoe gekomen, een stapeltje flyers in zijn hand. Met vrouw en kind in zijn kielzog spreekt hij de gepensioneerden op het bankje aan. “Mag ik u storen? Mijn naam is Francisco Herrera Franco en ik wil federale rechter van Mexico worden.”
Enigszins verbaasd kijken de mannen op het bankje op. Als Herrera Franco uitlegt dat er zondag verkiezingen zijn in heel Mexico en dat men kan stemmen op wie de komende jaren hun rechters worden, knikken ze met een twijfelende blik in hun ogen. Hier en daar hebben ze er wel iets over gehoord, deze verkiezingen. Maar waar het precies om gaat en wie er op het stembiljet staan, ze hebben geen idee.
5000 kandidaten, ruim 850 posities, van kantonrechter tot opperrechter in het Mexicaans Hooggerechtshof. Mexico is vandaag het eerste land ter wereld dat alle rechters in het land door het volk laat kiezen.
Het is het gevolg van een radicale hervorming in de laatste maanden van de vorige president, Andrés Manuel López Obrador. Hij vond dat er te veel afstand was tussen het rechtssysteem in Mexico en het volk. Dat moest beter, transparanter. Als rechters rechtstreeks door het volk gekozen zouden worden, zouden ze ook rechtstreeks verantwoordelijkheid aan hen moeten afleggen. Meer in hun belang denken, vond de oud-president.
Maar minder dan een jaar nadat het Congres de hervorming had aangenomen, is er onder Mexicanen zelf weinig animo om te stemmen bij deze verkiezingen. Ramona verkoopt ijs onder een parasol op het plein van Uruapán. “Zondag zijn er verkiezingen voor iets van een tribunaal toch?”, vraagt ze. “Geen idee wie de kandidaten zijn, eigenlijk”.
Een jongen oefent op zijn gitaar. Hij denkt dat er zondag presidentsverkiezingen zijn. Een andere man gaat sowieso niet stemmen. “Deze verkiezingen zijn denk ik niet zo belangrijk. Anders had ik er wel meer over gehoord, toch?”
Loterij
Het gebrek aan kennis komt deels door de regels die de Mexicaanse regering aan de campagnes oplegde. Spotjes op radio en televisie zijn verboden, net als billboards.
Enorm veel kandidaten meldden zich voorafgaand aan de verkiezingen als kandidaat voor rechter. De voorwaarden waren dan ook laagdrempelig: een rechtendiploma, een paar jaar ervaring en een aantal aanbevelingsbrieven waren genoeg. Binnen een paar weken scanden drie commissies 24.000 kandidaten op mogelijke antecedenten, zoals een strafblad. Alsnog bleven er te veel kandidaten over en met een loterij werd beslist wie er op de stembiljetten zou verschijnen.
Georganiseerde misdaad
Door deze overhaaste screening heersen bij experts zorgen dat de georganiseerde misdaad eigen kandidaten naar voren schuift en op die manier aan invloed wint in het rechtssysteem in Mexico. Bij onder meer burgemeestersverkiezingen gebeurt dit regelmatig en ook bij de rechtersverkiezingen van zondag doen controversiële kandidaten mee.
Francisco Herrera Franco, die deze dag flyert in Uruapán, is een van hen. Jarenlang was hij openbaar aanklager in de door geweld geplaagde staat Michoacán. Hij hield de bijnaam ‘fiscal de terror’, oftewel ’terreuraanklager’ over aan zijn tijd daar – en dan niet in positieve zin. Geluidsopnames waarop hij drugsbazen van advies voorziet, moorden op kritische journalisten waar hij aan gelinkt wordt, afpersing van inheemse gemeenschappen: het is een weinig fraaie lijst beschuldigingen die aan de kandidaat kleeft.
“Goed dat je deze beschuldigingen noemt”, zegt Herrera Franco. “Ze zijn al van een paar jaar geleden. En daarnaast, het is nooit bewezen dat ik hierbij betrokken was”. Dat zo’n 85 procent van de aangiftes in Mexico niet wordt onderzocht, zou een van de redenen kunnen zijn dat dit bewijs ontbreekt. Want voor zowel voor- als tegenstanders van de verkiezingen is duidelijk dat het Mexicaanse rechtssysteem een hervorming nodig heeft. Of het direct laten kiezen van rechters echter de oplossing is, is voor veel mensen de grote vraag.