Premier Tusk vatte het presidentschap van Polen ooit samen als “eer, kroonluchters, een paleis en het vetorecht”. Het is een overwegend ceremoniële functie, maar met een belangrijke troefkaart. Want door dat vetorecht zal de uitslag van de verkiezingen vandaag beslissen of de regering-Tusk beloofde hervormingen kan leveren, of gedoemd is te mislukken.
Het wordt opnieuw een strijd tussen de twee grote partijen. De liberale burgemeester van Warschau, Rafal Trzaskowski (53), neemt het op tegen de conservatieve nationalist Karol Nawrocki (42). De een is de kandidaat van Tusks Burgerplatform (PO) van premier Tusk, de ander wordt gesteund door oppositiepartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die tot twee jaar geleden aan de macht was en Polen met antidemocratisch beleid op ramkoers bracht met Brussel.
De eerste ronde bleek dat veel kiezers klaar zijn met deze ‘duopolie’ van POPiS. 40 procent stemde voor kandidaten buiten de twee gevestigde partijen. Trzaskowski kwam met ruim 30 procent als eerste uit de bus, met twee procentpunt voorsprong op Nawrocki. In peilingen gaan ze sindsdien gelijk op.
Kandidaat impopulaire regering
Trzaskowski is al ruim zes jaar burgemeester van Warschau. Bij de vorige presidentsverkiezingen, in 2020, verloor hij nipt van de huidige president Duda, die uit het PiS-kamp komt. Trzaskowski presenteert zich als de pro-EU kandidaat die Tusk gaat helpen met zijn ambities. Als burgemeester zette hij in op investeringen in het openbaar vervoer, en hij sprak zich uit voor lhbti-rechten en meer mogelijkheden voor abortus.
In de campagne probeerde hij vooral ook conservatieve kiezers voor zich te winnen, onder meer met scherpe anti-migratietaal. Daarmee riskeert hij linkse Polen te verliezen. Progressieve kiezers hebben sowieso moeite met een stem voor Trzaskowski, onder meer omdat ze vinden dat hij met zijn liberale beleid medeverantwoordelijk is voor de wooncrisis in Polen.
Bovendien is de huidige regering allesbehalve populair. Twee jaar geleden kwamen historisch veel kiezers opdraven om PiS te verdrijven. Maar Tusk heeft belangrijke beloftes nog niet ingelost. Wetgeving op het gebied van de rechtsstaat strandde op Duda. Bij abortus kan de coalitie er onderling nog niet eens uitkomen.
Campagne vol schandalen
De tot voor kort relatief onbekende Nawrocki leidde eerder het Nationale Herinneringsinstituut. Daar was hij betrokken bij het ontmantelen van Sovjet-monumenten in Polen. In Rusland staat Nawrocki daarom op een lijst van gezochte personen, iets wat hij graag benoemde tijdens de campagne.
Nawrocki is kritisch over de invloed van Brussel en tegen een EU-en NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne. Hij is een natuurlijke bondgenoot van Donald Trump, die afgelopen week zelfs vertegenwoordigers naar Polen stuurde om de conservatieve kandidaat te steunen.
Nawrocki probeert de kiezers van de radicaal-rechtse Konfederacija voor zich te winnen. Kandidaten van die partij kregen in de eerste ronde maar liefst 20 procent van de stemmen. De leider van Konfederacija, Slawomir Mentzen, nodigde Nawrocki en Trzaskowski vervolgens uit voor een debat op zijn YouTube-kanaal. Hij vroeg ze een document te ondertekenen met acht beloftes, onder meer om geen belastingen te verhogen en geen troepen te sturen naar Oekraïne. Nanwrocki zette zijn handtekening, Trzaskowski niet.
Nawrocki’s campagne heeft het ene schandaal na het andere moeten incasseren. In een debat loog hij over het hebben van een tweede appartement. Onderzoeksjournalisten onthulden later dat hij dat had afgetroggeld van een bejaarde man. In gesprek met Mentzen erkende Nawrocki – een amateurbokser – bovendien dat hij als hooligan in zijn jongere jaren meedeed aan georganiseerde gevechten tussen rivaliserende clubs.
Als klap op de vuurpijl kwam naar buiten dat Nawrocki als bewaker van een luxehotel prostituees zou hebben binnengebracht voor gasten. Nawrocki ontkent dat. “Het probleem in Polen is politieke prostitutie, want ze willen Polen weggeven voor buitenlands geld”, reageerde hij op X.
De Poolse kiezers zijn opnieuw beland in een polariserende race die de samenleving tot op het bot verdeelt. Nawrocki’s aanhangers zien de onthullingen als een zoveelste poging tot karaktermoord op een conservatieve kandidaat. Trzaskowski’s achterban gruwt van het idee dat een vroegere hooligan president van Polen wordt.
Nauwe marge
Om 21.00 uur is de exitpoll. Omdat rekening wordt gehouden met een klein verschil, zal het waarschijnlijk wat uren duren voordat de uitslag duidelijk is.
Dan weten we of Tusk zijn president krijgt om het tij voor zijn regering te keren. Als PiS de macht over het presidentieel paleis houdt, is een politieke crisis onvermijdelijk en de kans op nieuwe parlementsverkiezingen groot.