Premier Schoof heeft het ontslag van zijn kabinet aangeboden aan koning Willem-Alexander. Daarmee is de val van zijn kabinet een feit. De val hing vanochtend al in de lucht toen PVV-leider Wilders zijn vertrek uit de coalitie bekendmaakte uit onvrede over het asielbeleid, dat volgens hem niet streng genoeg was.
De grootste partij van de Tweede Kamer trok daarmee de stekker uit het kabinet, dat begin juli vorig jaar werd beëdigd. Even werd er nog door NSC en BBB gespeculeerd op een doorstart van het kabinet. Deze partijen staan er slecht voor in de peilingen en vrezen een afstraffing bij nieuwe verkiezingen. Maar van een doorstart kwam het dus niet.
Nu Schoof het ontslag heeft aangeboden aan de koning, is het kabinet officieel demissionair. Dat houdt in dat ministers en staatssecretarissen vooral lopende zaken afhandelen. In een demissionaire periode komt een kabinet doorgaans niet met nieuw beleid. De bewindspersonen passen zogezegd op de winkel.
Vanochtend leek het denkbaar dat een aantal PVV’ers met wat afstand tot de partij toch wilde aanblijven. Hierbij werden de namen genoemd van minister Beljaarts van Economische Zaken en staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid. Maar in de spoedministerraad vanmiddag is besloten dat ook zij uit het kabinet stappen. De portefeuilles van de PVV-bewindslieden worden verdeeld onder de overgebleven coalitiepartijen: VVD, NSC en BBB.
‘Nederland demissionair dienst bewijzen’
Op de vraag of belangrijke zaken als het stikstofbeleid nu komen stil te liggen, zegt demissionair premier Schoof dat dit wat hem betreft niet zal gebeuren. Hij noemde veiligheid, economie, het woningtekort en greep krijgen op migratie belangrijke thema’s. “Die vragen om daadkracht en niet om uitstel.”
Schoof zegt dat zijn demissionaire kabinet er alles aan zal doen om besluiten te nemen die nodig zijn. “We zullen alles op alles zetten binnen de ruimte die de Kamer biedt om meerderheden te zoeken. We verwachten dat we Nederland ook demissionair een dienst kunnen bewijzen.”
Hij verwijst naar de Tweede Kamer, omdat het aan het parlement is om een lijst op te stellen met zogenoemde controversiële onderwerpen. Op die lijst staan onderwerpen die in principe niet meer op de Kameragenda worden gezet en dus niet meer worden behandeld tot er een nieuw kabinet aantreedt.
Die lijst kan wél veranderen: commissies en fracties kunnen nieuwe onderwerpen voordragen of voorstellen om controversieel verklaarde onderwerpen van de lijst te halen. Spoedeisende zaken kunnen dan alsnog worden ingebracht voor stemming.
Asiel, defensie en zorg
Na de val van het kabinet Rutte-IV werden er relatief weinig onderwerpen als te gevoelig bestempeld. Dat gold wél voor bezuinigingen op de ouderenzorg, plannen voor de acute zorg en de versoepeling van het bindend studieadvies.
Hoewel het kabinet-Schoof is gevallen op het asielbeleid, is het nog maar de vraag of dat thema controversieel wordt verklaard. Veel partijen zijn het erover eens dat er op dat vlak haast moet worden gemaakt.
Het is verder de vraag of er besluiten kunnen worden genomen op het gebied van stikstof, woningbouw en bezuinigingen op de zorg. Opvallend is dat minister Keijzer van Volkshuisvesting vanmiddag al, voor de val van het kabinet, besloot om haar plan in te trekken voor het bevriezen van de sociale huren voor twee jaar.
Daarnaast zal de Kamer vaststellen dat sommige zaken zo urgent zijn dat behandeling daarvan niet kan wachten tot er een nieuw kabinet zit. Het is aannemelijk dat de mogelijke verhoging van de defensieuitgaven (de NAVO-norm) niet controversieel zal worden verklaard; de meeste partijen in de Tweede Kamer vinden hogere defensie-uitgaven noodzakelijk.
Zoeken naar verkiezingsdatum
Het demissionaire kabinet zal hoogstwaarschijnlijk nog maanden blijven zitten, in afwachting van verkiezingen en de daaropvolgende vorming van een nieuwe coalitie. De vorige keer zat er nagenoeg een jaar tussen de val van kabinet Rutte-IV en de beëdiging van het kabinet-Schoof. In augustus zullen de demissionaire ministers moeten onderhandelen over de begroting voor Prinsjesdag. Dat was ook al zo bij de demissionaire kabinetten Rutte-III en Rutte-IV.
Intussen moet het kabinet op advies van de Kiesraad een geschikte datum vaststellen voor de Tweede Kamerverkiezingen. Het wordt in ieder geval na het zomerreces.
Bij het vaststellen van een datum moet onder meer rekening worden gehouden met de uitvoerbaarheid: zo moeten gemeenten genoeg tijd hebben om bijvoorbeeld stembureaus te organiseren en vrijwilligers te vinden. Dat maakt het zeer aannemelijk dat de kiezers pas ergens dit najaar hun stem kunnen uitbrengen.
Morgen legt demissionair premier Schoof in de Tweede Kamer een verklaring af over de val van het kabinet en de gevolgen. Die verklaring staat om 10.15 uur op de agenda.