Ukrayna savaşında barış çabaları sürerken gözler bir kez daha Kırım yarımadasına çevrildi. Peki 27 bin kilometrekarelik bir alana yayılan Kırım’ın tarihi ve stratejik önemi ne?
Ukrayna savaşında barış çabaları sürerken gözler bir kez daha Kırım yarımadasına çevrildi.
27 bin kilometrekarelik bir alana yayılan Kırım’ın, stratejik ve ekonomik açıdan paha biçilemez değeri var.
Kırım’ın kontrolü, ticari gemilerin rotaları ve doğal gaz ile petrol kaynaklarının denetimi bakımından da kritik önemde. Yalnızca petrol ve doğalgaz değil tahıl sevkiyatı için de Kırım stratejik bir bölge.
Bir ülkenin Kırım’a sahip olması, o ülkenin Karadeniz’den tahıl ve diğer malların sevkiyatının da kontrolünü elinde bulundurması anlamına geliyor. Tatil beldeleri ve ılıman yaz iklimiyle de Kırım Ruslar için cazibe merkezi. RUSYA İÇİN KIRIM NEDEN ÖNEMLİ? Kırım’ın, Ruslar açısından tarihsel önemi de büyük. Ruslar, Kırım ile canlı ve kopmaz bir bağları olduğunu söylüyor.
Kırım, 1783’te Büyük Katerina döneminde Çarlık Rusya’sının topraklarına dahil oldu, yüzlerce yıl Rus topraklarının parçası olarak kaldı.
Müslüman Tatarların nüfusunun çoğunluğunu oluşturduğu Kırım, 1921’de Sovyetler Birliği’nin bir parçası oldu. Tatarlar, 1944’te dönemin Sovyet Lideri Stalin tarafından Kırım’dan sürüldü. Karadeniz’e hakim yarımadaya Rus nüfus yerleştirildi.
Bugün Kırım’ın nüfusunun yarısından fazlasını Ruslar oluşturuyor. Kırım Tatarları, Sovyetler Birliği dağılıncaya kadar sürgünde kaldı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1989’da sürgünden dönen Tatarlar, günümüzde Kırım nüfusunun yaklaşık yüzde 15’ini oluşturuyor. KIRIM’IN KADERİNİ DEĞİŞTİREN KARAR Takvimler 1954’ü gösterdiğinde Kırım’ın kaderi bir kez daha değişti. Dönemin Sovyetler Birliği Lideri Nikita Kruşçev, Rusya-Ukrayna birleşmesinin 300’üncü yıldönümünde Kırım’ı Kiev’e hediye etti. O dönem Ukrayna, Sovyetler Birliği’ne bağlı olduğu için Kruşçev’in bu adımı sembolik olarak görüldü.
Ancak Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasıyla Ukrayna bağımsızlığını ilan etti. Kırım, Ukrayna topraklarında özerk cumhuriyet olarak kaldı. Kırım’daki Sivastopol Limanı, Rus donanmasının Karadeniz filosu için Moskova’ya kiraya verildi.
Şubat 2014’te Rusya yanlısı Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in yönetim karşıtı protestoların ardından devrilmesi Kırım’ın da kaderinin bir kez daha değişmesine yol açtı.
Yanukoviç’in devrilmesinin ardından Rusya, Kırım’ı işgal etti. Mart 2014’te düzenlenen referanduma dayanarak yarımada Rusya’ya bağlandı. Ancak uluslararası toplum düzmece olarak nitelediği referandumun sonucunu tanımadı.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Ukrayna’nın egemenliğine destek verdi. Uluslarası Ceza Mahkemesinden de Rusya’nın Kırım’daki varlığını işgal olarak niteleyen karar çıktı. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği de Rusya’ya yaptırım kararları aldı. RUSYA’NIN KIRIM HAMLELERİ Rusya, uluslararası toplumun tepkisine rağmen yıllar içinde Kırım’daki varlığını güçlendiren adımlar attı.
Kerç Boğazı’na Kırım’ı Rusya anakarasına bağlayan 19 kilometrelik bir köprü inşa edildi.
Karadeniz ile Azak Denizi’ni birbirine bağlayan Kerç Boğazı üzerindeki köprü, Putin’in dev projesiydi. Hem karayolu hem demiryolu geçidi olan köprü, savaşta Ukrayna’nın güneyden işgali için kullanıldı.
Rusya, 2022’de başlattığı savaşla Ukrayna’nın doğusunu işgal ederek Azak Denizi kıyısı boyunca Kırım ile kara bağlantısı kurdu. Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişiminde ana lojistik hatlarından biri olan Kerç Boğazı Köprüsü bu nedenle birden fazla kez Ukrayna’nın hedefi de oldu.
Köprü bu saldırılarda hasar alsa da saldırılar sonrası onarılarak kullanımına devam edildi. Rusya, Ukrayna’yı topyekün işgal girişiminde Kırım’ı füze ve drone saldırıları için üs olarak da kullandı.
Rusya, Ukrayna’nın Karadeniz’deki limanlarına de facto kuşatma uygulayarak Kiev’in savaş öncesi ekonomisinde kilit öneme sahip hububat ihracatına da büyük ölçüde engel oldu.
PUTİN’İN KIRMIZI ÇİZGİSİ Kırım, stratejik konumu nedeniyle Putin’in kırmızı çizgisi. Anketlere göre Rus halkı için de öyle.
2014’te Kırım’ın ilhak edilmesinin ardından Putin’in halktan aldığı destek yüzde 65’ten yüzde 86’ya fırladı. Rusya’da Kırım’ın Ukrayna’nın bir parçası olduğunu söyleyenlere ceza verilmesi, Putin’in Kırım hassasiyetinin bir başka göstergesi olarak yorumlanıyor.
Putin, Ukrayna’da savaşı sona erdirmek için Donbas’ın yanısıra Kırım’ın Rusya’ya bırakılmasını şart koşuyor. ABD Başkanı Donald Trump da Alaska’da Putin ile görüşmesinden sonra yaptığı açıklamada Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin Kırım’da Rusya’nın kontrolünü kabul etmesi ve Ukrayna’nın NATO üyeliğinden vazgeçmesi halinde hemen barışı sağlayabileceğini söyledi.
Trump 2018’deki seçim kampanyasında da Kırım’ı Rus toprağı olarak tanıyabileceğinin sinyalini vermişti. Ancak dönemin Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, bir deklarasyonla Kırım’ın Rus Toprağı olarak tanın-ma-yacağını teyit etti. Deklarasyonda Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne vurgu yapıldı.
ABD’de halen çok sayıda politikacının 2018 Kırım deklarasyonuna desteği sürüyor. Rusya’nın Kırım toprağı olarak tanınmasına şiddetle karşı çıkılıyor.
Kırım Tatarları da Kırım’ın Rus toprağı olarak tanınmasına şiddetle itiraz ediyor. Kırım Tatarlarının hassasiyetini dikkate alan Türkiye de Kırım’ı Ukrayna’nın bir parçası olarak görüyor.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski de, Kırım’dan vazgeçme yetkisinin olmadığı konusunda ısrarlı. “Burada konuşulacak bir şey yok. Bu, anayasamıza aykırı.” diyor.
Anayasanın 2. maddesinde Ukrayna’nın egemenliğinin “tüm toprakları boyunca uzandığı” ve “mevcut sınırları içinde kalan kısmının bölünmez ve dokunulmaz olduğu” belirtiliyor. Ukrayna topraklarında yapılacak her türlü değişiklik için referanduma gidilmesi ve bunun Ukrayna Parlamentosu tarafından onaylanması gerekiyor.
Rusya’nın yasadışı ilhakının onaylanması, sadece Ukrayna için değil Avrupa Birliği için de kritik önemde. Böylesi bir adımın kötü bir emsal teşkil edeceğine dikkat çekiliyor. Romanya gibi Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler için bölgede Rus hakimiyetinin artması anlamına geliyor. Ukrayna’nın güç kullanarak Kırım’ı Ruslar’dan geri almasıysa gerçekleştirilmesi zor bir hedef alarak niteleniyor.