Bilim insanları sonunda Mars’ın gizemli “kum solucanları” gibi hareket eden tuhaf oyuklarının nedenini çözdü. Araştırmacılar, “Adeta Dune filmindeki kum solucanlarını izliyormuşum gibi hissettim.” ifadelerinde bulundu.
Mars’ın Matara ve Russell gibi kraterlerinin içindeki rüzgârla şekillenmiş kum tepelerinde, Kızıl Gezegen’in yüzeyinde uzun, şerit gibi oluklar dikkat çekiyor. Bu oluklar yamaç boyunca kıvrılarak ilerliyor, kenarlarında yükseltiler oluşturuyor ve sonunda düzgün çukurlarla son buluyor. Görünüşleri o kadar muntazam ki, sanki bilinçli olarak kazılmış gibiler.Yıllar boyunca bilim insanları bu kanalların nasıl oluştuğu konusunda fikir birliğine varamamıştı. Su mu sorumluydu? Toz ve don karışımı çamur akıntıları mı? Yoksa daha garip bir mekanizma mı işliyordu?Yeni yayımlanan bir araştırma, cevabın “daha garip” seçeneğinde gizli olduğunu ortaya koydu.Geophysical Research Letters dergisinde yayımlanan çalışma, yıllardır uzaydan çekilen görüntülerde fark edilen ipuçlarını, laboratuvarda gözlemlenebilen fiziksel bir mekanizmayla birleştiriyor.Araştırma ekibi, İngiltere’deki The Open University’de Mars koşullarını taklit eden özel bir odada deneyler gerçekleştirdi. Hava basıncını Dünya’daki deniz seviyesinin yalnızca yüzde 0,7’sine, yani yaklaşık 700 paskala düşürdüler ve eğimli bir kum kutusuna karbondioksit blokları halk arasında “kuru buz” olarak bilinen maddeler bıraktılar.Sonuçta iki farklı davranış şekli ortaya çıktı ve her ikisi de Mars’taki gerçek kum tepelerinde görülen izlerle birebir örtüşüyordu.Daha dik yamaçlarda kuru buz blokları, alt kısımlarının hızla buharlaşmasıyla oluşan karbondioksit gazı yastığı üzerinde kayarak aşağı süzüldü. Bu “hovercraft” benzeri hareket, düşük kenarlı sığ oluklar oluşturdu.Ancak daha yumuşak eğimlerde işler ilginçleşti. Bloklar kaymak yerine adeta “kazmaya” başladı. Altlarından fışkıran gaz, kumu sıvı gibi hareket ettiriyor ve taneleri dışarıya fırlatıyordu. Bloklar yavaşça ileri doğru “kemirerek” ilerliyor, yüksek kenarlı, kıvrımlı kanallar oluşturuyordu. Yamaç bitiminde ise buz tamamen buharlaşmadan önce son bir çukur bırakarak kayboluyordu.Çalışmanın başyazarı, Utrecht Üniversitesi’nden Yer Bilimci Lonneke Roelofs, “Bunu izlerken Dune filmindeki kum solucanlarını görür gibi oldum.” diyor.Bu “kazıcı mod”, yalnızca kayma ile açıklanamayan birçok gizemi çözüyor: Neden bazı kanallar kıvrımlı, neden kenarları bu kadar yüksek ve neden neredeyse mükemmel dairesel çukurlarla son buluyor?“Farklı eğimlerde kum tepecikleri oluşturarak çeşitli denemeler yaptık,” diyor araştırmacı ve yüksek lisans öğrencisi Simone Visschers. “Doğru eğimi bulduğumuzda sonunda o garip görüntüyü gördük. Gerçekten çok tuhaftı!”Visschers’e göre bu karbondioksit buz blokları, Mars’ın güney yarımküresindeki çöl kumullarında oluşuyor:“İlkbaharda bu buz ısınmaya ve süblimleşmeye başlıyor. Buzun son kalıntıları, tepeciklerin gölgede kalan kısımlarında bulunuyor. Sıcaklık yeterince yükseldiğinde bloklar kopuyor ve aşağı doğru hareket ediyor. Eğimin sonunda durduklarında buz tamamen buharlaşana kadar süblimleşmeye devam ediyor ve geriye sadece bir çukur kalıyor.”
