2009’da daha çok ortak kültürel bağlar ve ekonomik ilişkiler üzerine kurulan Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), 7 Ekim’de düzenlenen Gebele Zirvesi’nde stratejik dayanışma ile savunma ve güvenlik konularına daha fazla ağırlık verdi. Azerbaycan, TDT’nin ortak askeri tatbikat düzenlemesini önerdi.
Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) 12. Zirvesi, 7 Ekim günü Azerbaycan’ın Gebele kentinde gerçekleşti. Zirve dönem başkanı Azerbaycan’ın yanı sıra Türkiye, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Macaristan, Türkmenistan ve KKTC liderlerini “Bölgesel Barış ve Güvenlik” temasıyla bir araya getirdi. Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in ev sahipliğinde ve aralarında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da yer aldığı liderlerin katılımıyla gerçekleşen zirvenin en önemli sonucu, TDT’nin jeopolitik değişimler ve riskler karşısında “savunma ve güvenlik” konularını daha fazla gündemine alması oldu. Zirve sonunda yayımlanan Ortak Bildiride, TDT üyelerinin ortak bir stratejik vizyon çerçevesinde küresel ve bölgesel konulara ilişkin beraber pozisyon almaları gerektiği vurgulanırken, terör başta olmak üzere güvenlik riskleri karşısında işbirliğini güçlendirme vurgusu yapıldı. TDT üyeleri arasında ilişkilerin “stratejik ortaklık” düzeyine çıkarılması için gerekli anlaşmanın yapılması çağrısının yer aldığı bildirgede, Türk devletlerinin küresel ölçekteki potansiyeli göz önüne alınarak daha iddialı hedefler belirlemenin ve buna uygun mekanizmaları oluşturması gerekliliği de kayda alındı. ALİYEV’DEN ORTAK TATBİKAT ÖNERİSİ Zirvede yapılan konuşmalar, sonuç bildirgesinde yer alan unsurlardan çok daha somut ve gelecekte gündemde olabilecek işbirliği alanlarını içerdi. Özellikle Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev’in güvenlik olmadan ekonomik kalkınmanın olmayacağını vurgulaması ve bunu Güney Kafkasya’da son dönemde yaşanan gelişmelerle örneklendirmesi dikkat çekti. Aliyev, uluslararası hukukun temel ilkelerinin ihlal edildiği bir dönemde TDT ülkeleri arasında askeri ve askeri teknik işbirliğinin önemine dikkat çekerek, “Bu kapsamda Azerbaycan ile Türkiye arasında derin işbirliği mevcuttur. Son 1 yılda Türkiye ile 25’ten fazla ortak tatbikat yaptık. TDT ülkeleri arasında savunma ve güvenlik alanlarında geniş işbirliklerini göz önünde bulundurarak 2026’da Azerbaycan’da TDT ülkelerinin ortak askeri tatbikat yapmasını öneriyorum,” diye konuştu. Aliyev, bu öneriyi yaparken 2009’da imzalanan Nahçıvan Anlaşması’na da atıfta bulundu ve barışın korunması ve güvenliğin TDT’nin ana sorumluluklarından biri olduğunu anımsattı. Azerbaycan Devlet Başkanı’nın ortak tatbikat önerisinin Bakü ile Moskova arasındaki ilişkilerin gergin bir süreçten geçtiği bir döneme rastlaması açısından da dikkat çekici. Azerbaycan, geçen sene sonunda 38 yurttaşının ölümüne neden olan uçak kazasından Rusya’yı sorumlu tutuyor ve bu konuda Putin yönetiminden somut taleplerde bulunuyor. Rusya ile daha kapsamlı ilişkileri nedeniyle Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın daha temkinli yaklaşacakları öngörülüyor. Tarafların ilk aşamada Siber Güvenlik Konseyi kurulması yönünde adım atabilecekleri kaydediliyor. “TDT SADECE KÜLTÜREL BİRLİK DEĞİL” Cumhurbaşkanı Erdoğan da TDT’nin değişen jeopolitik düzen ve ortak riskler karşısında yeni yetenek ve görevleri üstlenmesi gerektiğini kaydetti. Azerbaycan dönüşü gazetecilerin TDT’nin savunma ve güvenlik alanında daha ileri adımlar atmasının olanaklı olup olmadığının sorulması üzerine, “Türk Devletleri Teşkilatı artık sadece kültürel bir birliktelik değil. Stratejik bir dayanışma platformudur,” yanıtı veren Erdoğan, riskin olduğu yerde tedbirlerin de alınacağını kaydetti: “İstihbarattan, sınır güvenliğinden siber alana kadar çok boyutlu iş birliğini konuşuyoruz. Dünyada savunma harcamalarını artırma ve güvenlik konusunda ileri adımlar atma hususunda bir eğilim söz konusu. Türk Devletleri Teşkilatı üyeleri olarak bizler de bu yönde adımlar atıyoruz. İleri adımlar da her açıdan değerlendirilir ve gerektiğinde atılır.” Erdoğan, Türkiye’nin gelecek sene TDT’de dönem başkanlığını üstleneceğini de açıkladı. Türkiye’nin dönem başkanlığında hem güvenlik hem de savunma sanayi işbirliği alanlarında yeni bir ivmenin kazandırılması ve ayrıca KKTC’nin TDT içindeki pozisyonunun daha görünür hale gelmesi bekleniyor. TDT + FORMATI YAŞAMA GEÇTİ TDT zirvesinin önemli sonuçlarından biri de TDT Plus adıyla yeni bir formatın yaşama geçmesi oldu. TDT’nin üye olmayan ülkeler ve kuruluşlarla daha esnek çalışmasını sağlayacak formatın oluşturulduğu zirve bildirgesinde yer aldı. TDT Plus formatının, Türk Devletleri Teşkilatı’nın uluslararası görünürlüğünün artması, etki alanının genişlemesi ve iş birliğinin derinleşmesi yoluyla küresel aktör olma hedefine ulaşması açısından yararlı olacağı kaydediliyor. ZENGEZUR KORİDORU DA TDT GÜNDEMİNDE TDT Zirvesinde ele alınan konulardan biri de Azerbaycan ve Ermenistan liderlerinin 8 Ağustos’ta ABD Başkanı Donald Trump’ın kolaylaştırıcılığında kalıcı barış anlaşmasının imzalanması yolunda attıkları önemli adım oldu. Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın Beyaz Saray buluşmasından sonra gerçekleşen ilk TDT zirvesinde bu konu ve özellikle bağlantısallık projeleri gündemde yer aldı. Anlaşmanın Azerbaycan ile Nahçıvan arasında engelsiz ulaşım sağlaması açısından da önemli olduğunu vurgulayan Türk devletleri, Zengezur Koridoru, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Trans-Hazar Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu aracılığıyla Avrupa-Asya arasındaki ticaret yollarını çeşitlendirmek amacını devam ettireceğini de kayda geçirdi.