De Atacama-woestijn in Chili is een van de droogste, minst bewolkte en donkerste plekken op aarde. Perfecte omstandigheden dus om naar de sterren te kijken. Daarom hebben Europese wetenschappers hier een van de grootste telescopen ter wereld gebouwd, het Paranal-Observatorium met een spiegel van 8 meter.
Maar sterrenkundigen vrezen dat die perfecte omstandigheden gaan verdwijnen. Het Amerikaanse bedrijf AES wil in de buurt, als deel van een groter project, onder meer een waterstoffabriek bouwen.
Beste plek op aarde
De bouw zou leiden tot meer lichtvervuiling, stof en turbulentie, stelt ESO, de Europese organisatie die de telescopen bouwt en beheert. Dat gaat ten koste van de waarnemingen, en maakt de telescopen wetenschappelijk minder waardevol.
“Dit is echt wel de beste plek op aarde”, zegt Lex Kaper, hoogleraar sterrenkunde aan het Anton Pannekoek Instituut in Amsterdam. Alleen op Mauna Kea, een berg op Hawaï, vind je ongeveer zulke goede omstandigheden, zegt Kaper.
“Dit is alsof je een prachtig oerwoud vernietigt. En waarom moet het nou precies daar?”, zegt Kaper, doelend op de waterstoffabriek. “Je zou die ook wel ergens anders uit de grond kunnen stampen.”
Meer twinkelende sterren
Vorig jaar is ESO maandenlang in gesprek geweest met de Amerikanen, zegt een woordvoerder. De sterrenkundigen maakten hun bezwaren duidelijk. Die bezwaren heeft het bedrijf in het definitieve plan, dat het afgelopen december indiende, in de wind geslagen, stelt ESO.
Inmiddels heeft de Europese organisatie onderzoek gedaan naar de gevolgen van de bouw voor de telescopen. Op grond hiervan gaat de organisatie bezwaar maken bij de Chileense autoriteiten.
Volgens onderzoek van de sterrenkundigen zou de bouw leiden tot meer stof en trillingen, waar de telescopen last van hebben. Ook zou de normaal rustige atmosfeer bij Paranal turbulenter worden. Hierdoor gaan sterren meer “twinkelen” en wordt het lastiger goede waarnemingen te doen.
Miljardeninvestering
Maar als het grootste probleem zien zij toch wel de lichtvervuiling. De telescoop is extreem lichtgevoelig, zet sterrenkundige Kaper. “Stel je voor dat de telescoop in Hilversum zou staan. Dan zou je het achterlicht kunnen waarnemen van iemand die in het Oeralgebergte in Rusland fietst.”
Naast de bestaande telescoop, de Very Large Telescope, bouwt de Europese sterrenkundeorganisatie ESO momenteel aan een nog grotere – en nog gevoeliger – telescoop. “Met een koepel ter grootte van de Amsterdam Arena en een spiegel van 40 meter”, zegt Kaper.
Deze zogenoemde Extremely Large Telescope kost 1,5 miljard euro en zou in 2029 klaar moeten zijn. Ook Nederland investeerde al miljoenen euro’s in bijvoorbeeld instrumenten. Wel zou de nieuwe telescoop minder last hebben van de bouw. Hij komt namelijk 25 kilometer van de nog te bouwen waterstoffabriek te staan.
Energie én sterrenkunde
Chili is een sterrenkundeland en huisvest naast de telescoop van ESO nog diverse andere telescopen. De laatste jaren zet het land ook steeds meer in op hernieuwbare energie en productie van groene waterstof.
In de Atacama-woestijn staan die prioriteiten op gespannen voet met elkaar. De Chileense minister van wetenschap zei vorige maand tegen persbureau Reuters dat er inmiddels een comité is gevormd om te kijken hoe het land zowel van sterrenkunde als groene energie kan profiteren.