Door de snelle toename van het aantal medische testen en het aantal diagnoses worden veel mensen onnodig tot patiënt gemaakt en wordt de zorg onnodig belast en minder toegankelijk voor mensen met echte gezondheidsklachten. Dat schrijft de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in het advies Iedereen bijna ziek.
Wat de raad betreft moet de overheid daarom de focus verleggen van het vroeg opsporen van ziektes naar het voorkomen van ziektes.
Als voorbeeld van preventie noemt de raad “wettelijke maatregen op het gebied van voeding, roken en leefomgeving”.
Diagnose-expansie
De raad werkt dat verder niet uit en richt zich in het advies vooral op de nadelen van ‘de diagnose-expansie’: het verschijnsel waarbij steeds meer en in een vroeger stadium diagnoses worden gesteld, onder meer met MRI-scans en bloedtesten. Steeds vaker ook kopen mensen een zelftest bij de drogist.
De raad ziet ook een sterke neiging om meer te screenen bij mensen die geen klachten hebben. In Nederland wordt gescreend op borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker, maar bestaat er ook een sterke lobby om daarnaast te gaan screenen op longkanker en prostaatkanker. Ook wordt er al geëxperimenteerd met screening op Alzheimer.
Tegelijk worden mensen door het oprekken van definities vaker ziek verklaard. Zo leiden verruimde criteria tot een sterke toename van het aantal diagnoses met ADHD, is de diagnose pre-diabetes ingevoerd voor het voorstadium van suikerziekte en is de grenswaarde voor een te hoog cholesterolgehalte verlaagd.
Onrust en angst
De RVS erkent dat vroegtijdige opsporing van ziektes voordelen heeft, maar ziet ook grote nadelen. Zo leiden fout-positieve uitslagen of bevindingen waarvan de betekenis onduidelijk is, tot veel onrust en angst. Ook worden mensen zonder gezondheidsklachten tot patiënt gemaakt, waarna vaak ook medisch ingrijpen of het gebruik van medicijnen volgt.
Een voorbeeld is dat bij mannen zonder klachten een mogelijk beginstadium van prostaatkanker of een milde vorm van prostaatkanker wordt ontdekt, waarna belastende onderzoeken en mogelijk een operatie volgen.
Dat kan leiden tot ernstige gezondheidsklachten, zoals incontinentie of impotentie, terwijl de patiënten anders nooit klachten van prostaatkanker zouden hebben gekregen. De raad wijst erop dat van de mannen boven de 60 die overlijden aan iets anders, meer dan een derde ook prostaatkanker heeft, zonder gezondheidsklachten.
“Niemand 100 procent gezond”
Andere voorbeelden: de almaar verdere verlaging van de grenswaarde voor een ’te hoog cholesterol’ leidt tot veel meer medicijngebruikers en door de categorie ‘pre-diabetes’ zijn 1,4 miljoen Nederlanders ‘bijna ziek’.
De diagnose-expansie wordt volgens de raad aangedreven door het grote belang dat mensen aan gezondheid hechten en “door het verdienmodel van de medische industrie”. Daarom pleiten bijvoorbeeld patiëntenverenigingen en de farmaceutische industrie, medisch specialisten en de producenten van medische apparatuur voor meer screening en diagnostiek Bovendien zijn met nieuwe technologie “steeds subtielere afwijkingen” te zien.
“Niemand zal als 100 procent gezond uit alle onderzoeken komen. Wie goed zoekt en veel medische testen doet, vindt uiteindelijk bij iedereen iets afwijkend”, schrijft de raad.
Het roer moet dus om: “Nu laten we de samenleving steeds ongezonder worden, maar gaan we intussen wel steeds harder op zoek naar ziekten om die vervolgens individueel te behandelen”.