Hoe om te gaan met de AfD? Nog voordat de nieuwe Duitse regering is begonnen, leidt deze vraag al tot hevige discussies tussen de coalitiepartners CDU/CSU en SPD. De kwestie ligt op tafel, nu de komende weken belangrijke functies in de Bondsdag worden verdeeld.
Het Duitse parlement werkt met talloze commissies, waar het belangrijkste werk wordt verricht en wetten worden voorbereid. Traditiegetrouw mag de grootste oppositiepartij de voorzitter leveren voor meerdere commissies, zoals de machtige begrotingscommissie. De AfD, met 20,8 procent de tweede partij van het land, wil graag meerdere posten verkrijgen.
De afgelopen jaren voorkwamen andere partijen dit door samen andere kandidaten te kiezen. Zo wilden zij verhinderen dat de rechts-radicale AfD, waarvan delen door de veiligheidsdienst als extreemrechts zijn bestempeld, werd genormaliseerd.
Daarvan wil CDU-fractievicevoorzitter Jens Spahn nu af. Hij vindt dat de AfD “op organisatorisch vlak” net als iedere andere oppositiepartij behandeld moet worden. “Politici moeten erkennen hoeveel miljoenen Duitsers op de AfD hebben gestemd”, zei hij daarover. Meerdere CDU-coryfeeën steunen Spahn hierin, CDU-leider Merz houdt zich op de vlakte.
Dilemma
Bij de SPD ontlokten Spahns woorden hevige reacties. Voor de sociaaldemocraten is het “ondenkbaar” dat een AfD’er een topfunctie in de Bondsdag krijgt. In het regeerakkoord wordt elke vorm van samenwerking met “antidemocratische en extreemrechtse partijen” ook uitgesloten.
CDU’er Spahn benadrukt dat hij weet “wat voor mensen er in hun fractie zitten”, verwijzend naar homofobe opmerkingen die hij zou hebben gekregen van AfD’ers. “Er zijn regels, en ik ben ervoor de AfD’ers te dwingen zich aan de regels te houden”, zo luidt zijn toelichting.
Het tekent het dilemma in de omgang met de AfD. Na de verdubbeling van het zeteltal van de partij dringt zich de vraag op of isoleren werkt. CDU’ers als de premier van Saksen zeggen dat de AfD daarmee juist in de kaart wordt gespeeld. De populariteit van de AfD zou groeien door de slachtofferrol (‘iedereen is tegen ons’).
Onderzoeker van extreemrechts Matthias Quent stelt daartegenover dat partijen als de AfD de slachtofferrol sowieso blijven pakken. “Kijk naar Donald Trump, die zelfs tijdens zijn eerste ambtstermijn bleef zeggen dat iedereen tegen hem was”, aldus Quent tegen Tagesschau.
Hij wijst erop dat de groei van de AfD vooral andere oorzaken kent: valse beloften en niet-waargemaakte verwachtingen. Hij noemt als recent voorbeeld het loslaten van de strenge begrotingsregels, wat de CDU in de campagne nog strikt afwees. Sindsdien groeit de AfD verder in de peilingen, tot ongeveer gelijke hoogte met de CDU/CSU.
Het toekennen van belangrijke Bondsdagfuncties aan de AfD is niet alleen een politieke kwestie, maar ook een veiligheidsvraagstuk, zegt oud-Bondsdagvoorzitter Bärbel Bas (SPD). “Meerdere AfD’ers worden door de binnenlandse veiligheidsdienst in de gaten gehouden vanwege spionage. Dan is het een veiligheidsrisico als zij toegang krijgen tot vertrouwelijke informatie.”
Verbod op de partij
De AfD is door de veiligheidsdienst als “mogelijk rechts-extremistisch” bestempeld. Op deelstaatniveau gelden meerdere afdelingen als “zeker rechts-extremistisch” en houdt de geheime dienst AfD-politici in de gaten. De veiligheidsdienst onderzoekt momenteel of de gehele partij als bewezen extreemrechts moet worden bestempeld.
Met deze optie in het achterhoofd verhoogt de linkerflank van de SPD alvast de druk op de CDU. Als de AfD inderdaad dit stempel krijgt, dan moet direct de procedure worden gestart om de partij te verbieden, vinden zij. “Dat is onze plicht”, aldus SPD’er Ralf Stegner dit weekend.
De CDU wijst dit van de hand, met het bekende argument: de discussie over een partijverbod voedt alleen maar het slachtofferverhaal van de AfD.
Wantrouwen
De omgang met de AfD zal een achilleshiel van de nieuwe coalitie blijven. De oude omgangsvormen, waarbij de AfD op ieder vlak wordt buitengesloten, zijn lastig overeind te houden. Denkbaar is bijvoorbeeld dat de AfD na deelstaatverkiezingen in 2026 in meerdere regio’s zal meeregeren, omdat andere meerderheidscoalities onmogelijk zijn.
In januari vertoonde de brandmuur tegen de AfD al scheurtjes doordat de CDU/CSU met behulp van de AfD een asielmotie door de Bondsdag loodste. Het heeft het wantrouwen bij de SPD gevoed over wat de woorden van de CDU op dit vlak waard zijn. Dat maakt de verkiezingen van voorzitters voor de Bondsdagcommissies de eerste grote stresstest voor de kersverse coalitie.