Een grote groep Nederlandse nabestaanden en Japanse gegadigden verzamelde zich vandaag in Nagasaki voor een bijzondere herdenking. Bij het monument dat twee jaar geleden is opgericht op de plek van Kamp Fukuoka 14B, worden de vergeten slachtoffers herdacht van de Amerikaanse atoombom herdacht: Nederlandse krijgsgevangenen die tijdens de Tweede Wereldoorlog dwangarbeid moesten verrichten.
“Vandaag zijn er 31 nabestaanden uit Nederland naar Japan gekomen”, vertelt Rob Schouten, een van de initiatiefnemers achter het monument en de herdenking. “Het overgrote deel is hier nog nooit geweest. Een emotioneel moment.” Zijn eigen vader, Everhard, overleefde ternauwernood de bomexplosie doordat hij tijdens de ontploffing ondergrondse tunnels moest graven, slechts 1800 meter van het centrum van de explosie.
Jaarlijks vinden al grote nationale herdenkingen plaats in Hiroshima en Nagasaki voor slachtoffers, maar buitenlandse krijgsgevangenen bleven lange tijd buiten beeld. Pas sinds enkele jaren komt daar verandering in. Dankzij samenwerking tussen Nederlandse nabestaanden en het ministerie van Defensie, lokale organisaties en de stad Nagasaki zelf, krijgen de verhalen van deze vergeten slachtoffers met een gedenkmonument nu een plek recht tegenover het Kernbommuseum van Nagasaki.
“Een moment van verzoening”, noemt de Nederlands-Japanse Yoko Huis-Watanuki het. Ze is lid van het Comité Kizuna, de organisatie die vanuit Nagasaki heeft geholpen. “Dat we hier kunnen samenkomen, dat is de intentie van de Japanse deelnemers.”
Op het monument staat groot een kraanvogel, het Japanse symbool voor vrede. Voor de Nederlandse nabestaanden is het heuveltje vlak onder het centrum van de explosie vandaag een plaats geworden om de trauma’s van hun families te verwerken, zegt Peggy Lesquillier. Haar vader Arno behoorde tot de groep Nederlanders die te werk werden gesteld op de scheepswerf van Mitsubishi. Tijdens de ontploffing stond hij bovengronds en raakte ernstig verbrand.
“Dat mijn vader zo veel pijn heeft gehad, vind ik het ergste. En dat hij daar nooit over heeft gesproken, vind ik moeilijk.” Hij bleef 24 uur lang zonder medische hulp liggen, zwaargewond. “Ik kwam er pas op latere leeftijd achter dat hij vol brandwonden zat en zijn zicht bijna weg was. Desondanks had hij het altijd over dat we niet mogen haten. Hij zou blij zijn dat ik in Nagasaki ben vandaag”, zegt ze met tranen in haar ogen.
Hoewel het vandaag om een bescheiden herdenking gaat, is de belangstelling groot. Japanse cameraploegen zwermen om de nabestaanden heen. Het Amerikaanse, Britse en Australische leger hebben hun afgezanten gestuurd. Twee Japanse parlementsleden leggen namens hun partijen bloemen neer en ook vanuit de Nederlandse overheid is er een grote vertegenwoordiging aanwezig.
“Tachtig jaar zijn voorbijgegaan, maar de littekens van de oorlog blijven achter”, zegt de Nederlandse diplomaat Rob Anderson in zijn toespraak. “Maar conflicten en onderdrukking zetten zich nog voort. We moeten zorgen dat de lessen van de geschiedenis niet verloren gaan.”
De herdenking krijgt extra aandacht door de recente Nobelprijs voor de Vrede voor Nihon Hidankyo, de Japanse organisatie van kernbomslachtoffers. De 83-jarige vicevoorzitter Teruko Yokoyama zou vandaag spreken, maar zegde op het laatste moment af wegens gezondheidsredenen. “De bom trof ons niet alleen op die dag, maar ook daarna. En het blijft ons nu en in de toekomst pijn doen”, zei ze eerder op een bijeenkomst voor overlevenden.
Nucleaire spanningen
Wereldwijd nemen de zorgen over nucleaire veiligheid toe. Volgens het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) groeit de rol van kernwapens in het internationale beleid, onder meer doordat Rusland zijn nucleaire retoriek aanscherpt en Noord-Korea doorgaat met rakettesten. Ook de spanningen tussen kernmachten India en Pakistan lopen opnieuw op.
Japan spreekt zich internationaal uit voor kernontwapening, maar blijft in de praktijk leunen op de Amerikaanse nucleaire bescherming. Als gevolg daarvan heeft het land het VN-verbod op kernwapens niet ondertekend, ondanks zijn unieke geschiedenis als enige natie die ooit werd getroffen door kernbommen. “Een schande”, volgens Yokoyama.
Rob Schouten vindt daarom dat deze dag niet alleen belangrijk is voor nabestaanden om eindelijk rust te vinden, maar ook als waarschuwing voor de toekomst. “Door de verhalen van onze vaders en grootvaders levend te houden hopen we toekomstige generaties bewust te maken van de gevolgen van oorlog en kernwapens”, zegt hij in zijn toespraak. “Ik roep de wereldleiders op om verantwoordelijkheid te nemen.”
Bekijk hier een terugblik op de verwoestingen in Hiroshima en Nagasaki door de atoombommen die we eerder maakten: