De Amerikaanse sancties tegen het Internationaal Strafhof (ICC) schaden de internationale rechtsorde, waarschuwen deskundigen. “Het is absoluut schandalig en een gigantische ondermijning van alles waar de internationale samenwerking voor staat”, zegt Alette Smeulers, hoogleraar internationale misdrijven aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Gisteren meldde persbureau AP op basis van onder meer gesprekken met ICC-medewerkers dat het strafhof in Den Haag hard geraakt wordt door de sancties van de VS, ingesteld nadat het strafhof arrestatiebevelen uitvaardigde tegen de Israëlische premier Netanyahu en zijn oud-defensieminister Gallant vanwege de oorlog in Gaza. Binnen het strafhof zouden zorgen leven of het hof Trumps presidentschap kan overleven.
Volgens Smeulers zijn zorgen over het voortbestaan van het ICC gegrond. “Je ziet in het algemeen de opkomst van autoritaire leiders die de rechtsorde steeds verder ondermijnen.” Als dat doorzet, ontstaat een wereld waar alleen de macht van de sterkste geldt, zegt de hoogleraar. “Als de wereld accepteert dat het voortbestaan van het ICC wordt bedreigd, is het einde zoek.”
“Het is belangrijk dat alle landen die bij het ICC zijn aangesloten nu ruggengraat tonen om de internationale rechtsorde te beschermen”, zegt Smeulers. Bijvoorbeeld door zich uit te spreken en de persoonlijke gevolgen voor de medewerkers proberen op te vangen.
Het nieuws verraste Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. “Toen Trump de sancties aankondigde, werd gezegd dat het pakket binnen zestig dagen zou worden uitgebreid. Daar had ik niets meer over gehoord, dus ik dacht dat het meeviel.”
Olie op het vuur
“Wat mij betreft kan dit worden gezien als misdrijf tegen de rechtspleging van het hof”, zegt Sluiter. “In artikel 70 van het ICC-statuut staat namelijk dat het strafbaar is om medewerkers van het instituut te intimideren of wraak te nemen op hen.”
De VS kan hiervoor worden vervolgd, zegt Sluiter. “Ik begrijp dat dit niet gebeurt, omdat je daarmee olie op het vuur gooit. Maar we moeten ook niet bang zijn om te benoemen wat het is: een misdrijf tegen het functioneren van het hof.”
Dat dit nu niet gebeurt heeft te maken met de Amerikaanse president, denkt Sluiter. “Trump wordt vaak gezien als een emotionele razende beer, die je niet boos moet maken door er hard tegenin te gaan. De EU mag wel wat harder van zich afbijten en de VS laten weten dat dit onaanvaardbaar is.”
Tegelijkertijd gaat het werk van het ICC wel door, nuanceert Sluiter. “En er is een lichtpuntje: de sancties zijn niet uitgebreid na zestig dagen.”
Symbolische waarde
“Ik weet niet in hoeverre het ICC op dit moment doordraait, of dat ze vooral naar buiten toe die indruk proberen te wekken”, zegt Smeulers hierover. Het strafhof heeft namelijk ook een belangrijke symbolische waarde, zegt ze. Landen zijn verantwoordelijk om misdadigers te vervolgen, maar als ze dit niet kunnen of willen dreigt een ICC-vervolgening.
Persbureau AP meldde dat niet-gouvernementele organisaties hun banden met het ICC opschorten uit vrees ook te worden getroffen door sancties. Dat herkent Sluiter, al plaatst hij wel een kanttekening. “Daar zijn ook wel weer oplossingen voor te vinden.” Zo kunnen ngo’s voorwerk verrichten en het daadwerkelijke bewijs of de aanklacht laten indienen door een andere organisatie.
‘Stille diplomatie’
De politiek wil problemen graag eerst diplomatiek oplossen, zegt Smeulers. “Maar op een gegeven moment worden er wel rode lijnen overschreden. Dan is het heel belangrijk dat je oplettend bent en zegt: dit gaat te ver.”
De kwestie zou wat haar betreft dan ook in VN-verband moeten worden besproken, bijvoorbeeld door een verklaring van de VN-Veiligheidsraad. “Het probleem is dat de VS daar zelf zit en dat Rusland er ook niet happig op is. Nu dat dus niet zal gebeuren zou eigenlijk de algemene vergadering van de VN dat moeten doen.”
Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken zei vandaag “het beeld dat het hele strafhof nu in problemen verkeert” niet te herkennen. “Waar ik wel zorgen over heb is een mogelijk aanvullend Amerikaans sanctiepakket dat veel breder zou zijn.”
Veldkamp zei in gesprek te blijven met de VS om het risico en de omvang van zo’n pakket zoveel mogelijk te beperken. “Dat is stille diplomatie, dus daar kan ik verder geen uitspraken over doen.”
“Het ICC functioneert nog lang niet zoals het moet, maar de symboolwaarde is zo’n gigantische overwinning”, zegt Smeulers. “Je zou alles moeten doen om het te versterken, maar nu gebeurt het tegenovergestelde. Dan gaan we echt als wereld ontzettend veel stappen terug.”