Hoop, lef en trots, zo noemden PVV, VVD, NSC en BBB het coalitieakkoord dat ze een jaar geleden sloten. In tien hoofdstukken schreven de partijen op met welke plannen, ideeën en voornemens het nieuwe kabinet aan de slag moet. Welke plannen zijn een jaar later al uitgevoerd en welke liggen inmiddels in de prullenbak? Een aantal in het oog springende onderwerpen per hoofdstuk.
Bestaanszekerheid en koopkracht
Nederlanders moeten meer geld overhouden, dat is een van de belangrijkste doelen uit het coalitieakkoord. Dat lijkt te lukken: de koopkracht voor een doorsneehuishouden stijgt naar verwachting de komende jaren.
In de voorjaarsnota deelde de coalitie ook nog eens extra voordeeltjes uit: de energiebelasting gaat iets omlaag en de huurtoeslag gaat omhoog (de “boodschappenbonus” van Wilders). Een grote tegenvaller voor veel ouders is wel dat de bijna gratis kinderopvang opnieuw is uitgesteld.
De verlaging van het eigen risico moet ingaan in 2027. Gevolg is wel dat de zorgpremie flink omhoog gaat. Een lagere inkomstenbelasting moet dat weer compenseren, maar daar is wel inmiddels weer iets van afgesnoept. En dat terwijl de coalitie in het akkoord juist belooft de portemonnee van werkenden het meest te spekken.
Asiel en migratie
“Het strengste toelatingsregime voor asiel (…) ooit.” Dat is de inzet, maar een jaar na dato is daar veel nog niet voor geregeld. Er moest “direct” een crisiswet komen met strenge maatregelen (waarmee het parlement kon worden omzeild). Maar die kwam er niet, onder meer omdat NSC dwarslag.
Er kwam uiteindelijk wel een ander plan met de urgent overkomende naam Asielnoodmaatregelenwet, die moet regelen dat permanente verblijfsvergunningen kunnen worden afgeschaft, tijdelijke asielvergunningen korter duren en nareis wordt beperkt. Ook heeft asielminister Faber (PVV) een voorstel ingediend om het tweestatusstelsel (weer) in te voeren.
De voorstellen werden van verschillende kanten zwaar bekritiseerd, ook omdat wordt getwijfeld aan het effect. Het parlement moet zich er nog over buigen en in de Eerste Kamer is steun niet zeker, dus het kan ook zo zijn dat het er helemaal niet van komt.
Wat volgens het akkoord ook moet worden geregeld is het intrekken van de spreidingswet, die de verdeling van asielzoekers over het land regelt. Daar is een beginnetje mee gemaakt, maar het duurt al wel langer dan asielminister Faber had gewild en ook hier zou de senaat zand in de motor kunnen gooien.
Overigens worden er wel veel minder asielaanvragen gedaan de afgelopen tijd. Maar dat lijkt meer in een Europese trend te passen dan dat het verband houdt met Nederlands beleid.
Wonen en transport
100.000 nieuwe woningen per jaar erbij is het grote doel van deze coalitie. Woonminister Keijzer (BBB) organiseerde daarom een half jaar na haar aantreden een feestelijke woontop, waarbij afspraken werden vastgelegd over wie welke huizen zou bouwen. Nog geen half jaar later staat die woontop alweer op losse schroeven.
Want de coalitie besloot plotseling, tijdens de nachtelijke voorjaarsnota-onderhandelingen, de sociale huren van woningcorporaties voor twee jaar te bevriezen. Woningcorporaties hebben daardoor minder geld om het afgesproken aantal huizen te bouwen. Zij dreigen naar de rechter te stappen.
Landbouw en natuur
Wat betreft de landbouw wilde de coalitie “alles op alles zetten” om allerlei Europese richtlijnen aan te passen, bijvoorbeeld op het gebied van mest. Gesprekken met Brussel zijn er wel geweest, maar aanpassingen lijken nog niet in zicht.
In het akkoord staat verder dat bij de stikstofaanpak niet moet worden gestuurd op krimp van de veestapel en dat er geen sprake kan zijn van gedwongen onteigening van boeren. Er is inmiddels afgesproken dat er wel dierrechten worden afgeroomd bij verkoop van bedrijven. Maar dat gaat om stoppers, dus er is geen sprake van dwang.
Voor het meireces is het kabinet wel gekomen met andere stikstofplannen. Daarin is een nieuw doel geformuleerd en een plan voor soepelere regels bij een lage uitstoot. Ook wil het kabinet doorgaan met uitkoop en verplaatsen van boerenbedrijven bij kwetsbare natuur. Dit moet allemaal nog worden uitgewerkt en er moet nog extra geld voor worden gevonden.
Volgens critici wordt zo vooral het stikstofbeleid vertraagd. En niet alleen de oppositie denkt er zo over; PVV-leider Wilders complimenteerde het kabinet met de stikstofplannen, omdat hij er “weinig tot geen” nieuw beleid in zag.
Energie en klimaat
In het coalitieakkoord stonden geen nieuwe klimaatmaatregelen. Sterker nog: de verplichte warmtepomp werd juist afgeschaft. Tegelijkertijd beloofden de partijen zich aan de bestaande klimaatdoelen van 2030 te houden. Omdat die toch uit zicht raken, kondigde VVD-minister Hermans (Klimaat en Groene Groei) vorige maand nieuwe maatregelen aan.
Zo wordt elektrisch rijden aantrekkelijk gehouden en komt er een noodplan voor het elektriciteitsnet. Volgens Hermans blijven de klimaatdoelen zo binnen bereik, maar deskundigen zetten daar grote vraagtekens bij.
Intussen wil het kabinet huishoudens en de zware industrie deels compenseren voor de hoge energierekening. Deze fossiele subsidies komen deels uit het klimaatfonds, dat eigenlijk bedoeld is om te verduurzamen. Ook is de bouw van twee kerncentrales een stapje dichterbij gekomen.
Zorg en onderwijs
Een grote wens van de coalitie is om de spoedeisende hulpposten van streekziekenhuizen open te houden. PVV-minister Agema (Volksgezondheid) wil dat doen door ziekenhuizen hiervoor een vast budget te geven. Tegenvaller is wel dat ze de sluiting van de gespecialiseerde spoedzorg in het Zuyderland-ziekenhuis in Heerlen niet meer kan voorkomen.
In het coalitieakkoord is verder afgesproken om te investeren in ouderenzorg. De bezuiniging van dit jaar is inderdaad opgeschort, maar vanaf volgend jaar is er 500 miljoen euro minder beschikbaar. Het kabinet is hierover nog in onderhandeling met ouderenzorgorganisaties.
Dan het onderwijs. Om de daling van het niveau van leerlingen te keren bedacht de coalitie een zogeheten “herstelplan kwaliteit onderwijs”. Die werd als “urgent noodzakelijk” bestempeld. Eén probleem: de betrokken organisaties zijn boos, omdat de coalitie opeens 400 miljoen euro extra bezuinigt, onder meer op een regeling voor kwetsbare leerlingen. Ze zijn vorige maand allemaal uit het overleg gestapt.
Goed bestuur en rechtsstaat
Het kiesstelsel moet worden vernieuwd, is afgesproken in het coalitieakkoord. Daar is een begin mee gemaakt. En dat moest ook wel snel omdat is afgesproken dat het kabinet nog voor de volgende Kamerverkiezingen een stelsel invoert dat “de regionale band tussen kiezers en gekozenen” versterkt.
Verder wordt er gewerkt aan het “recht op vergissen”, dat ook werd genoemd in het akkoord. Dat recht houdt in dat een enkele fout bij bijvoorbeeld het aanvragen van een toeslag niet gelijk ernstige gevolgen heeft, zoals bij het toeslagenschandaal. Minister Van Hijum (NSC) is bezig met een wetsvoorstel.
In het coalitieakkoord is ook opgenomen dat instituties als de rechtspraak, wetenschap en media worden “beschermd en versterkt”. Desondanks is er fiks gekort op het hoger onderwijs en wetenschap. Ook gaat de NPO op de schop.
Nationale veiligheid
Waar de coalitie in het akkoord inzette op strenger straffen, lijkt in de praktijk juist het omgekeerde te gebeuren. Staatssecretaris Coenradie (PVV) moest vanwege een cellentekort de beslissing nemen om gevangen voor het einde van hun straf naar huis te sturen. In andere woorden: kortere straffen.
De “uiterst pijnlijke maatregel” leverde Coenradie een fikse ruzie met PVV-leider Wilders op. Volgens haar kan strenger straffen alleen met extra geld, maar dat krijgt ze niet.
Internationaal
Nederland blijft Oekraïne steunen, aldus het coalitieakkoord. En daar houdt de regering zich aan. Recent werd door premier Schoof 3,5 miljard euro toegezegd. Volgens hem een voortzetting van beleid, maar een aantal andere ministers bleek toch verrast.
Verder is afgesproken dat Nederland minstens 2 procent van het bbp uitgeeft aan defensie; de zogenoemde NAVO-norm. Dat lijkt te lukken en ook het wettelijk vastleggen van deze norm zit in de pijplijn. Overigens gaat de norm waarschijnlijk naar 5 procent, wat Schoof onlangs per ongeluk verklapte.
In het coalitieakkoord staat verder dat onderzocht wordt wanneer de ambassade in Israël kan worden verplaatst naar Jeruzalem. Dat is omstreden vanwege de betwiste status van Jeruzalem, en is gezien de recente ontwikkelingen niet minder omstreden geworden. Voor de zomer moet er duidelijkheid komen over de status van dat onderzoek.
Overheidsfinanciën
In het akkoord sprak de coalitie af het begrotingstekort over de hele kabinetsperiode onder de 2,8 procent van het bruto binnenlands product te houden. Met meevallers op de begroting moet de staatsschuld omlaag worden gebracht, of moeten tegenvallers worden opgevangen.
Maar tijdens de voorjaarsnota-onderhandelingen ontstond er toch onenigheid tussen de coalitiepartijen over de ramingen en de begrotingsregels. Uiteindelijk kwamen ze er op het nippertje uit. Het begrotingstekort voor dit jaar loopt naar verwachting op van 1,8 naar 2,3 procent. Dat is dus nog ruim onder de afgesproken norm.