İnsanlık tarihinin en önemli buluşlarından biri olan tekerlek, yaklaşık 6 bin yıl önce icat edildi. Ancak yeni bir araştırmaya göre, tekerleğin geliştirilmesinden binlerce yıl önce tekstilde kullanılan delikli taşlar, bu icadın temelini atmış olabilir.
İsrail’in kuzeyindeki Nahal Ein Gev II kazı alanında, ortasında delik bulunan 113 kireçtaşı ortaya çıkarıldı. 12 bin yıl öncesine tarihlenen bu taşların işlevi uzun süre çözülememişti. Ancak PLOS One dergisinde yayımlanan araştırmada, bu taşların iplik eğirme işleminde kullanılan “ağırşak” olarak bilinen aletler olabileceği belirtildi. Ağırşaklar, iplik eğirme sırasında kullanılan iğin altına yerleştirilerek ağırlık sağlıyor. Araştırmacılar, taşların üç boyutlu modellerini oluşturarak detaylı bir analiz gerçekleştirdi. Bu analiz, taşların merkezinde delikler bulunduğunu ve bu deliklerin dönmeye dayalı bir işlevi olabileceğini ortaya koydu. Başlangıçta boncuk ya da balıkçı ağırlığı olabilecekleri düşünülen taşların, ağırlık ve şekil özellikleri nedeniyle bu işlevlere uygun olmadığı anlaşıldı. Araştırmacılar, ağırşak teorisini test etmek için geleneksel el sanatları uzmanı Yonit Kristal’a başvurdu. Kristal, 12 bin yıllık taşlardan birinin kopyasını kullanarak bunun iplik eğirmeyi kolaylaştırdığını gösterdi. Bu deney sayesinde taşların ağırşak olarak kullanıldığına dair güçlü kanıtlar elde edildi. Kudüs İbrani Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nden araştırmanın ortak yazarı Talia Yashuv, “Delikli taşlar çoğunlukla doğal şekillerinde korunmuş, fakat biçim ve işlev açısından tekerleği andırıyor: dönen bir aksa bağlı, ortasında bir delik bulunan yuvarlak bir nesne,” diyerek, bu taşların dönmeye dayalı teknolojilerin erken bir örneğini oluşturabileceğini belirtti. Araştırmaya göre, bu ağırşaklar, çömlekçi çarkı ve araba tekerleği gibi dönme prensibine dayalı teknolojilerin geliştirilmesine katkıda bulunmuş olabilir. Ancak bu teknolojinin hemen yayılmadığı, benzer aletlerin 4 bin yıl boyunca kullanılmadığı, sonrasında ise yine aynı coğrafyada ortaya çıktığı kaydedildi. Bu keşif, dönme hareketine dayalı araçların erken uygarlıkların gelişiminde oynadığı kritik rolü vurgularken, tekerleğin icadına giden yolda atılan ilk adımların 12 bin yıl öncesine uzandığını düşündürüyor.